|
YEDDİ GÖZƏL
Taxtın olsun görüm daima yüksək, Göndərdiyim əsər sənə mübarək. Şerimdən həyatın suyunu iç, al, Sən də Xızr kimi daim diri qal, Mulkündə əbədi yaşa sən azad, Mulkünlə, ömrünlə, taxtınla ol şad. Məzur tut nöqtəmdən incisən hərgah, Sənə incə nöqtə söylərəm, ey şah! Bəzmində varsa da əzəmət, calal, Bu bir bəzmdir ki, cənnətdən misal. Xəznəndə cəvahir, qaş-daş, hər nə var, Tamam əziyyətdir, bu nəşə saçar. Vursalar yüz deyil, beş yüz il başa, Puç olub dağılar, sən uzun yaşa! Saraya aiddir verdiyim xəznə, Əbədi bir yoldaş olacaq sənə. Ağlın yetirdiyi bu xəznəyə bax, Duan ilə ona son vurulacaq. Dövlətin hər yerdə görüm baş olsun! Fələk rikabında bir fərraş olsun! Dövlətin yayılmış, ey şah, hər yana, İşlər səadətlə yetişsin sona!
MÜNDƏRİCAT
Nağıllar aləmi və həyat həqiqətləri Başlanğıc Peyğəmbərin mədhi Peyğəmbərin meracı Kitabı yazmağımın səbəbi Əlaəddin Körpə Arslan şaha səna Təzim xitabı Sözün tərifi və hikmət haqqında Oğlum Məhəmmədə nəsihət Dastanın başlanğıcı. Bəhramın anadan olması Simnarın tərifi və Xəvərnəq qəsrinin tikilməsi Xəvərnəqin tərifi və Nemanın gözdən itməsi Bəhramın ova çıxması və gurları dağlaması Bəhramın bir oxla guru və şiri öldürməsi Bəhramın əjdahanı öldürməsi və xəzinə tapması Bəhramın Xəvərnəqdə yeddi qızın şəklini görməsi Bəhramın atasının ölümündən xəbər tutması Bəhramın İran torpağına qoşun çəkməsi İranlıların Bəhrama məktub yazması Bəhram Gurun iranlılara cavabı Bəhramın iki şir arasından tac götürməsi Bəhramın padşahlığı. Bəhramın taxta əyləşməsi Bəhram Gurun ədalət və səxavəti Quraqlıq ili və Bəhramın rəiyyətə mərhəməti Bəhramın öz kənizi ilə macərası Bəhramın ovlaqdan sərhəngə qonaq getməsi Çin xaqanının qoşun çəkməsi və Bəhram Gurun zəfər qazanması Bəhramın ordu əmirlərinə acıqlanması Yeddi günbədin tikilməsi. Bəhramın yeddi iqlimin qızını istəməsi Bəhramın qış məclisinin tərifi və yeddi günbəd tikdirməsi Yeddi günbədin tərifi və Bəhramın orada işrətə dalması Yeddi gözəlin yeddi hekayə söyləməsi. Bəhramın şənbə günü qara günbədə getməsi və birinci iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Hekayə Bəhramın yekşənbə günü sarı günbədə getməsi və ikinci iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Kəniz satan padşahın hekayəsi Bəhramın düşənbə günü yaşıl günbədə getməsi və üçüncü iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Bişrin hekayəsi və onun aşiq olması Bəhramın çərşənbə günü qırmızı günbədə getməsi və dördüncu iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Rus qızının Bəhrama hekayə söyləməsi Bəhramın çərşənbə günü firuzə rəngli günbədə getməsi və beşinci iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Mahanın hekayəsi Bəhramın pənçşənbə günü səndəl rəngli günbədə getməsi və altıncı iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Xeyir ilə Şər hekayəsi Bəhramın cümə günü ağ günbədə getməsi və yeddinci iqlim padşahı qızının hekayə söyləməsi Hekayə Baharın tərifi Xaqanın Bəhram üzərinə qoşun çəkməsi və Bəhramın öz qoşunundakı qarışıqlıqdan xəbər tutması Bəhramın qoca çobanın evinə yetişməsi Bəhramın vəzirdən hesab istəməsi Birinci məzlumun şikayəti İkinci məzlumun şikayəti Üçüncü məzlumun şikayəti Dördüncü məzlumun şikayəti Beşinci məzlumun şikayəti Altıncı məzlumun şikayəti Yeddinci məzlumun şikayəti Bəhramın zalım vəziri öldürməsi Çin xaqanının Bəhramdan üzr istəməsi Bəhramın son günləri və mağarada yox olması Şaha səna və kitabın xətmi İzahlar
İZAHLAR
[1] Gözəl sözü ilə tərcümə edilmiş peykər məfhumu daha geniş və çoxçalarlıdır. Peykər sözünün əsil mənası cisim, bədən, can, surət, səmavi cisim deməkdir. Peykəri gözəl mənasında yalnız məcazi şəkildə işlətmək olar. Nizami əsərin özündə heç bir yerdə onun adını “Həft peykər” (“Yeddi gözəl”) qoyduğuna işarə etmir. Əlyazmalarının əksəriyyətində, daş basmalarında əsərin adı “Bəhramnamə” getmişdir. Şair başqa poemalarının adını da əsas qəhrəmənların adı ilə bağlamışdır: “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “İskəndərnamə”. “Həft peykər” adını şair yalnız bircə yerdə – “İskəndərnamə” poemasında işlətmişdir: Vəzin qesse çon baz-pərdaxtəm, Soye “Həft peykər” fərəs taxtəm. Bu dastanı (“Leyli və Məcnun” nəzərdə tutulur) bitirdikdən sonra “Həft peykər” tərəfə atımı çapdım. Bu beytdən aydınca görünür ki, şair atını yeddi gözələ tərəf deyil, səmalarda yerləşmiş yeddi səyyarəyə tərəf çapmışdır. Təsadüfi deyildir ki, Nizaminin xələfləri də peykər sözünü səyyarə, planet mənasında işlətmişlər. Böyük özbək şairi Əlişir Nəvai “Həft peykər”ə cavabən yazdığı əsərin adını “Yeddi səyyarə” qoymuşdur. Beləliklə, əsərin əsil adı “Bəhramnamə”, ləqəbi isə “Yeddi səyyarə”dir. Bununla bərabər, “Yeddi gözəl” vətəndaşlıq hüququ qazandığı üçün həmin adı saxlamağı məqsədə uyğun bildik.
[2] Ağıl sahibləri önündə hər an Surət bəzəməklə olursan əyan. Sənin varlığın görmək qabiliyyətinə malik olanların qarşısında aydındır. Həmin bəsirət sahibləri sənin surətini yaratdığın, məxluq “etdiyin varlığın vasitəsi ilə görürlər, dərk edirlər”.
[3] Sənə baş əymədi kim qafil oldu, Dərhal qapısına qıfıl vuruldu. Dini rəvayətə görə, bəşər cinsinin banisi Adəm bütün mələklərdən üstün yaradılmışdır. O, dünyaya gələrkən bütün mələklər ona səcdə etmiş, lakin iblis (şeytan) bu əməldən boyun qaçırmışdır; Allah onu cəzalandıraraq tövbə qapısını, yəni əfvedilmə qapısını onun üzünə həmişəlik bağlamışdır.
[4] Sübhün çırağını yalnız sən verdin, Səhərə quş verdin, quşa dən verdin. Səhərin quşu – Günəş, günəşin ruzisi – onun işığı. Başqa sözlə: sən gündüzə günəş bəxş edirsən, günəşə isə işıq.
[5] Bir yerdə ki ağıl ayaqdan düşə, Xəyal nə iş görər, çox da əlləşə. Yəni ağıl Allahın zatını, vücudunun sirrini dərk etmək qabiliyyətinə malik deyildir.
|