|
İSKƏNDƏRNAMƏ - İqbalnamə
HÜRMÜZÜN DEDİKLƏRİ
Hürmüz də əl atdı qıfıla sarı, Zənciri çeynədi əqlin açarı[151]. Düyünü açmadan əvvəl sidq ilə Şaha dua edib başladı belə: "Açıla biləcək hər düyünə sən, Görüm ki, əql ilə üstün gələsən! Fələk istəyincə eləsin rəftar. Şadlığın əbədi olsun payidar! Padşah hər budağın söz bəhərindən Lütf edib bir meyvə istəyirsə, mən. Əlbəttə, çıxmaram belə fərmandan, Mən də öz fikrimi eləyim bəyan: Düşüncə yoluna düşəndən bəri Seyr etdim firuzə rəngli göyləri. Zənnimcə, bu dərya şövkətli göylər Dağ başına çökən tüstüyə bənzər. Bu qorxunc tüstünün üstündə ancaq Bir elə nur var ki, pak, təmiz, parlaq. Örtmüşdür o nuru tüstü pərdəsi, Şan-şan görünmədə tutqun çöhrəsi. Pərdəyə nəqş olan pəncərələrdən Işıqlar süzülür cahana hərdən. Bizim gördüyümüz Gün, Ay, ulduzlar Həmin işıqdandır bütün hər nə var. Vardır bu xilqəti yaradan, fəqət, Bilmirəm nə sayaq olmuş ilk xilqət.."
ƏFLATUNUN DEDİKLƏRİ
Əflatun, o ustad, qəlbini açdı, Dəniztək gövhərlər, dürrlər saçdı: "Aydın düşüncəli dünya şahından Dünyada heç bir sirr qalmasın nihan. Bəxti hər bir işdə ona yar olsun, Qurtuluş yolunda daim var olsun! Şahın sorduğunu deyərik şəksiz, Amma idrakından çəkinirik biz. Heç yoxdur qorxumuz yanlış sözlərdən. Çünki bəhs edirik naməlum yerdən. Düşünüb mən belə verirəm qərar Ki, yoxdan yaranmış bütün varlıqlar! Vardan yaratsaydı varı yaradan. Əbədi qalardı mayə hər zaman. Mayədən doğurmaq - yaratmaq deyil. Kəndxuda başqadır, xuda başqa, bil! Bir kəs ki, əql ona ad verib: Qadır, Özü bildiyini özü xəlq edir[152]. Ayrıca yaradıb o, hər gövhəri, Vasitə olmayıb burda digəri. Hər gövhər bəzənib kəmala yetdi, Ortadan ixtilaf, ziddiyyət getdi. Bu zidd qüvvələri bir yerə qatdı, Ağıllı, hünərli insan yaratdı[153]. Bircə qarışqanın qanadında sən Tanrı qüdrətini görə bilərsən!"
İSKƏNDƏRİN DEDİKLƏRİ
Məclisi xətm etmək məqamı çatdı, Şah sözün qədrini Aya ucaltdı. Aləmə günəşdir böyük İskəndər, Sinəsi nur dolu bir bağa bənzər. Dövrəyə alaraq şah İskəndəri, Işığa gəlmişdi nur aşiqləri, Müdrik olar isə, əlbət, hökmüdar, Onun ölkəsində müdrik çox olar. Alimlər deyəni bir-bir eşitdi, Hər camı ayrıca alıb nuş etdi[154]. Həmin alimlərə əvvəl İskəndər Allahdan dilədi çox afərinlər, Sonra söylədi ki: "Ey alimlər, mən Kainat sirrini xeyli dərindən Düşündüm, boş, əbəs deyil bu surət, Əzəldən onu bir çəkən var, əlbət! Bilirəm, gizli bir rəssam var, ancaq Bilmirəm bunları çəkmiş nə sayaq? Bilsəydim bunları necə xəlq etmiş, Mənim də əlimdən gələrdi bu iş. Düşüncə qavrasa bir şeyi əgər, Şübhəsiz, özü də onu düzəldər. Xilqətin sirrini kəşf etməmiş biz Tədqiqə çatarmı heç qüdrətimiz? Göylərə: yazılı vərəq dediniz, Ayrı cür oxudu fəqət hərəniz. Dünyanın nəqşini bir nəqş edən var, Bundan artıq demək mənasız olar!"
NIZAMİNİN DEDİKLƏRİ
Nizami, bu qapı açar götürməz, İlk nəqş bağlananda görməyib heç kəs[155]. Böyük yaradıcı, nə olsa, ancaq, Hər nə yaratdısa hündür ya alçaq, Ən əvvəl, şübhəsiz, əqli yaratdı, Onu öz nuruyla o, aydınlatdı. Hər nəqşə çəkdisə qadir yaradan, Əqlin nəzərindən etmədi nihan! Yalnız ilk nəqşəni gizli nəqş etdi, Əqlin gözündən də onu gizlətdi. Ilk xilqət nəqşini qurtarıb, qəsdən Açdı o pərdəni əqlin gözündən. Sonra nə xəzinə oldusa aşkar, Açmaqçın bəxş etdi əqlə bir açar. Yalnız o ilk hesab qaldı gizlində, Onda pərdə vardı əqlin gözümdə, Əqlə aşkar oldu başqa hər nə var, Nə zaman istəsə, ora yol tapar. Əqlə bağlı olan o yoldan amma Danışma, əqildən o yolu sorma. Əql ancaq elə bir-yerə yol tapar
|