Dönüb qışlaq olur obaya, elə.

Bu fani torpaqdan hər arxı bir su,

Bir də külək qazmış, sözün doğrusu.

Yerin hüdudundan o tərəfdə də

Bulutlar, fələklər qaçışır yenə.

Onlar bir-birinə sarılmış bərk-bərk,

Hamsı top kimidir, gəzir kürə tək.

Bu kürə şəklində yalnız yer deyil,

Hər xətt ki, hərlənir yuvarlaqdır, bil.

Tüstü bu dərədən qalxar yuxarı,

Iki-üç cidalıq gəzər ruzgarı,

Sonra əyilərək, geriyə dönər,

Bu yer kürəsinin başına enər.

Pərgar xətti kimi dolanan fələk

Yalnız bu qaydayla dövr edir, gerçək.

Səhradan bir bulut qalxarsa əgər,

Ucalar müəyyən nöqtəyə qədər.

Uçar ucalığın son zirvəsinə,

Lakin o sərhəddi aşammaz yenə.

O da dairədə dolanıb qalar,

O da bir dairə şəklini alar.

Çadır tək çataraq bulut qaşını,

Yerin üfüqünə qoymuş başını.

Onun qoşununa yetirsən nəzər,

Dairə olmağa o da meyl edər.

Hər sadə damcının əsil cövhəri

Dəryaya meyl edir əzəldən bəri[37].

Bax, yeddi dalğalı bu çərxi-fələk

Getdikcə yüksəlir, hey yüksələrək.

Üfüqdə də olsa, göydə də olsa,

Həmişə yüksəlmək adətdir ona.

Onun bu uçuşu bənzər xəyala,

O da ucaldıqca yetər kamala.

Fələkdən yuxarı dolaşma artıq,

Ondan da yuxarı yoxdur ucalıq.

Hələ açılmamış elm ilə göylər,

Lakin hər elm də gülür bir səhər.

Bir qara pul olsun, bir arpa əgər,

Onda dörd gövhərdən tapılar əsər[38].

Toxum göyərsə də torpaqdan, sudan,

Bu sirri axtarıb tapmamış insan.

Toxumu bəsləyən torpaqdır ancaq.

Ona şəkil də mi verir bu torpaq?

Nizamsız olsaydı yeraltı bir an,

Salxım olardımı, deyin, toxumdan?

Tutaq, salxım olur bir dənin sonu,

Şəkil qalıbına kim salır onu?

Fikri dolaşdıran bu pərdə də bir,

Halları dəyişən səbəb gizlənir.

O səbəb nədirsə sənin yanında,

Aç, söylə, gizləmə onu canında.

Bir səbəb gördükdə arif olanlar

Anlar ki, yaratmış onu səbəbkar.

Nizami, uzaqlaş bu fikirlərdən,

Düşmə bu dünyanın tələsinə sən.

KİTABIN YAZILMASININ SƏBƏBİ

Bir gün nəşəliydim, aləm şad kimi,

Dəmlər içindəydim Keyqubad kimi[39].

Qaşlarım açıqdı, sanki bir kaman,

Qarşımda dururdu yazdığım divan.

Üzümə tutmuşdu güzgüsünü baxt,

Səadət saçımı darardı, o vaxt,

Dəstə bağlamışdı güllərdən səhər,

Səhəri oxşardı yaqut şəfəqlər.

Könül pərvanəsi əlində çıraq,

Mən bülbül olmuşdum, məst olmuşdu bağ.

Bayraq qaldırmışdım söz zirvəsinə,

Hünər lövhəsini yazırdım yenə.

Qələm dimdik olub deşirdi ləli,

Turaca dönmüşdü təbimin dili.

Qəlbim deyirdi ki, söz əməyimdir,

Səadət yoldaşım, bəxt köməyimdir.

Yenəmi dünyada boş nəfəs alım?

Yenəmi aləmdən kənarda qalım?

Dövran şadlıq bəzmi qurandan bəri

Qovdu məclisindən boş gəzənləri.

Mədəsi ac olan işsiz bir köpək

Boş-boş oturmaqla taparmı çörək?

Bu dünya səsiylə səsləşənindir,

Dövranla düz gəlsən, dövran sənindir.

Başını yuxarı tutmaq istəsən,

Hava tək hamıyla sazişə gir sən.

Güzgü tək hər yerə qoyulsa əgər,

Yalandan özündə bir şey göstərər.

Sənətin ziddinə söz danışanlar

Əyri pərdə kimi yanlış çalarlar[40]

Sən ey padşahım, böyüksən əgər,

Iltimas edərsən məndən bir hünər.

Bu fala mən qürrə atdığım anda

Ulduzlar keçirmiş eyni zamanda[41].

Hər zəhmət sonunda bir səadət var,

Bəxti olanlar da xəzinə tapar.

Bu zaman bir elçi gəldi eyvana,

Şahın məktubunu gətirdi mana

On-on beş sətirdi şahın bu sözü

Gözəl xətti ilə yazmışdı özü.

Hər hərfi bağ kimi güllər açmışdı,

Bir şəbçıraq kimi şəfəq saçmışdı:

"Ey söz dünyasına hakim Nizami,

Qulluğa məhrəmsən tut ilticamı.

Səhər yuxusunun pərdəsini at,

Yenə söz oynadıb bir sehir yarat.

Əqli heyran qoyan söz meydanında

Min şirinlik göstər hər dastanında.

Istərəm Məcnunun böyük eşqinə

Bir söz xəzinəsi açasan yenə.

Bakirə Leyli tək, ey böyük ustad!

Şerdə iki-üç bakir söz yarat.

Deyim, bu şəkərdir, deyildir acı,

Deyim ki, bu sözdür başımın tacı.

Min eşq kitabından yüksək və təzə,

Sən öz qələminlə bir dastan bəzə.

Bu mövzu şahıdır bütün sözlərin,

Layiqdir bu sözə sənin hünərin.

Bu təzə gəlinə, çəkəndə zəhmət,

Fars, ərəb diliylə vur ona zinət.