Gizli təşkilat.

V o l o d i n. Yoldaşlar, iclas qurtardı. Hər kəs iş başına! İşçilər qərarı gözləyirlər. Hamıya anlatmaq lazımdır ki, zabastovka getdikcə genişlənməli və bu çıxış işi qəti sona yetirməlidir, zabastovkaya qoşulmamış bir mədən belə qalmamalıdır. Gedək, yoldaşlar! Bir-bir, iki-bir çıxmaq lazımdır.

B a x ş ı. Hər halda, yoldaş Volodin, bu iclas mənim fikrimi daha da dolaşdırdı. Bu qədər qan tökülür, biz isə, susub oturmalıyıq.

V o l o d i n. Gedək, biz yolda danışarıq.

A r a m. Bilirsən, yoldaş Volodin, mən sizin əlinizdən şikayət edəcəyəm.

V o l o d i n. Kimə?

A r a m. General-Qubernatora, çünki siz onun dediyinə əməl etmək istəmirsiniz.

V o l o d i n. Yox, Aram, sənin fikrin düz deyildir.

İ s a k. Necə düz deyildir. O çox doğru göstərir. Bir də sən özün deyirsən: qubernator deyir ki, siyasət şahmatdır. Bəs o mənə mat desin, mən ona yox? Vallahi, ona elə mat deyərəm ki, lap anası da afərin desin.

V o l o d i n. Yox, İsak, partiya buna yol verməz. Təşkilat tinlərdə tək-tək adamları vurmaqla məşğul ola bilməz.

İ s a k. Heç elə iş yoxdur. Nədəndir, onlar vururlar, gündə birin. O gündən neçəsini vurublar, neçəsini tutublar, neçəsini göndəriblər, amma siz bizim əlqolumuzu bağlayırsınız... Bu da sözdür: sən məni vur, mən dayanıb baxım. O birini vurar, mən beşini vuraram.

A r a m. İsak doğru deyir.

V o l o d i n. Dayan! Sən anla ki, İsak, bir nəfəri, beş nəfəri vurmaqdan bir şey çıxmaz. Bunu vurarsan, yerinə ayrısı gələr. Burada əsl iş üsuldadır. Baltanı ağacın kökündən vurmaq və bu qanlı üsulun özülünü dağıtmaq lazımdır. Bu da ancaq kütlə vuruşu ilə ola bilər.

İ s a k. E, ölmə eşşəyim, yaz gələr, yonca bitər. Haçan kütlə duracaq, haçan baltanı vuracaq?

A r a m. Özün də otur ləpədöyəndə, gözlə haçan xəzri gələcək ki, kosavayın yola düşsün.

V o l o d i n. Haçanı yoxdur. Bizim partiyamızın göstərişi ilə ilk işimiz bir an əvvəl kütləni ayaq üstə qaldırmaq və bütün bu üsulu altüst etməkdir.

İ s a k. Canım, bulaq öz yerində, ulaq öz yerində, zabastovka öz yerində, bu öz yerində. Qubernatoru vurmaq lazımdır, qurtardı getdi.

A r a m. Adam eşşəyə minər, ata çatınca. Padşah ki ələ düşmür, girdovoy da gəldi, vur getsin.

V o l o d i n. Olmaz, belə iş etmək olmaz.

B a x ş ı. Mənim də fikrimi dolaşdıran budur. Mən bir tərəfdən həmişə qana düşmən olmuşam, o biri tərəfdən də baxıram, bəs bu axan qanlar nə olsun? Düşmən vursun, sən dayan bax?

V o l o d i n. Baxmaq cinayətdir, vurmaq lazımdır, ancaq tin başında yox, təktək adamları yox, açıq vuruşda, səngərdə. Bütün üsuli-idarəni öldürmək lazımdır. Gedək, Baxşı, mən başqa özəklərə tələsirəm.

            Gedirlər.

A r a m. Volodin lap ağ eləyir: ona dəymə, buna dəymə. O səni vursun, sən gəl düş işçilərin cəmdəyinə. Ondan qorx, bundan qorx, başını un çuvalına sox.

E y v a z. Yox, yoldaşlar, Volodin doğru deyir. Sizin danışığınız nahaqdır. Bir deyil, iki deyil. Bunu vurarsan, o biri gələr. Bulağın əsl gözünü tutmaq lazımdır.

            Bu halda bayırdan güllə səsi gəlir.

A r a m. Bu nə idi?

E y v a z. Uşaqlara bir şey olmasın.

        Bayıra getmək istəyir. Aram onu saxlayır.

A r a m. Dayan, canım, haraya dürtülürsən?

        B a x ş ı həyəcanla içəri girir.

E y v a z. Baxşı, nə var, nə üçün qayıtdın?

B a x ş ı. Vurdular, Volodini vurdular.

A r a m. Vurdular? Bu cəlladlıqdır!

E y v a z. Gedək, yoldaşlar! Yox, yox, hamınız gəlməyin, bir yerdə çıxmaq olmaz.

İ s a k. Mən, yoldaşlar, oyan-buyan bilmirəm. Qubernator demişdir ki, siyasət şahmatdır, yaşasaq, görərik. Demək, yaşamayacaqsan, görməyəcəksən. O dedi, etdi də. Daha bəsdir, yoldaşlar! Nə olacaqsa olsun! Ölümə ölüm!

A r ş a k. Biz biryolluq onlara göstərməliyik.

İ s a k. Doğru deyirsən. Mən qəti bir fikrə gəlirəm: iş iki nəfərdən birinin ölümüdür: ya vuranın, ya da vurulanın.

İ s a k. Mən ikisinə də hazıram.

A r ş a k. Yaxşı, mən də gedirəm. Ölümə ölüm!

İ s a k. Bəli, ölümə ölüm!

              İ ş ı q   s ö n ü r

ON BEŞİNCİ ŞƏKİL

              Küçədə  A r a m gül satır.

A r a m. Yaxşı gül var, təzə gül var, budaqdan səhər dərilib, bağdan təzəcə gəlib, qərənfil, nərgiz, bənövşə, arvad alançın, ərə gedənçin, uşağı olançın, yasa gedənçin, ölüsü ölənçin, pulu olan, başında əqli qalan, ağzının dadını bilən, havayı patrondan ölən, kim gəlir gəlsin, hamıya çatar, qiyməti ucuz, dəyəri baha, bah... bah... bah... evində ölməyəsən kasıb, mostovoyda ölmək üçün adam tapılmaz.

İ s a k (gəlir). Bura bax, bu gülləri necə satırsan?

A r a m. Necə ki, sənin kefin istəyir, qarpız kimi ədədlə, adam kimi dəstə ilə, mostovoya uzanmaq üçün, noxud kimi batmanla, ipək kimi arşınla, nə sayaq özün buyurursan (yavaşcadan), xəbər gəldi, bu saat çıxacaqlar.

İ s a k. Yaxşı, bunların qiyməti neçədir?

A r a m. Qiymətə söz yoxdur, qız öpüşündən bir az ucuz, adam başından bir az baha.

İ s a k. Onu hara qoymuşsan?

A r a m. Yanımdadır, nə qədər buyurursan, haçana buyurursan, hazırdır, gül sizinçin nəlik olsun?

İ s a k. Necə yəni nəlik olsun. Ver görüm, dolmalıqdan, düşbərəlikdən.

A r a m. Başına dönüm, müştəri, sən gülünü al, qərzinkəyə söykənmə, yıxarsan.

İ s a k. Görüm bu gülün qiyməti neçədir?

A r a m. Qiyməti cürbəcürdür, toyluğun başqa qiyməti var, yaslığın başqa.

İ s a k. Qəbir üstə aparacağam.

A r a m. Onda qiyməti bir az baha olacaq, çünki adam çox ölür. məxluq hamısı ondan istəyir, özgə üçün bir şahı yaxşısından, sənin üçün iki şahı əlasından, gülün dəstəsi ayaqdadır, özünü at, gülləri saxla, qoy sənin üçün şahid olsun!

A r ş a k (gələrək). Adə, bu güldən neçəyə? Dağılışdılar, gəlirlər, hazır ol!

İ s a k. Yaxşı, ver görüm ondan bir dəstə.

A r a m. Buyur, başına dönüm!

A r ş a k. Yadından çıxmasın, atan kimi otur yerə, vuranda bərk vur, unutma, İsak – şah və mat!

İ s a k. Arxayın ol, nə verəcəyik?

A r a m. Nə qədər çox versən, başının ucalığıdır.

A r ş a k. Daha mən gedirəm.

A r a m. Yavaş, – qərzinkəni yıxdın, başına dönüm, səni tanıyırlar, tez get.

A r ş a k. Gəlirlər. Mən getdim... Bərk dayan, əlin titrəməsin (Gedir).

İ s a k. Xalaoğlu, hesabımız düz oldu?

A r a m. Dübbədüzdür, başına dönüm, Allah ölünə rəhmət eləsin. Gəldi, keç birbaş qabağa...

İ s a k. Sağ ol! (Gedir).

                  Qubernator, ardınca polismeyster, bir nəfər pristav, okolotçnik səhnəyə çıxırlar.

Q u b e r n a t o r. Volodin getdi, polkovnik, Əsriyanı gecikdirdin.

P o l i s m e y s t e r. Tapılmır, general. Yerdə də olsa, göydə də olsa, bu gün qurtarar.

Q u b e r n a t o r. Boris Matveyeviç, bu çiçəklərdən bir az alsaydıq, yaman olmazdı.

P o l i s m e y s t e r. Mən bu saat deyərəm evə göndərərlər (Qubernator gedir, polismeyster Aramın yanına gəlir). Ey, duzlu xiyar, tez ol gül bağla!

A r a m. Hansılarından, başına dönüm, şitindən, ya şorundan?

P o l i s m e y s t e r. Uzun danışma, tez ol, getdilər, özün də gərək göndərəsən.

A r a m. Bu saat, başına dönüm, bu saat.

Bu aralıq bomba partlayır, bir gurultu qopur, polismeyster bomba partlayan tərəfə qaçmaq istəyir. Lakin dönüb geri qaçır, yenə də qayıdır. Aram tez yerə oturur, adamlar səhnədə bir-birinə qarışırlar, qorodovoylar fit verərək qaçışırlar.

E y v a z. Aram, Baxşı haradadır?

A r a m. Gecdir, partladı, əkil!

E y v a z. Haradadır, deyirəm sənə?

P o l i s m e y s t e r. Əsriyan... (Onun ardınca qaçmaq istəyir, qubernatorun səhnəyə çıxışını görüncə, dayanır).

Q u b e r n a t o r (qaçıb səhnəyə çıxaraq). Aha, yaramazlar, o sizing işiniz deyil!

P o l i s m e y s t e r. Nə olmuş, general?

Q u b e r n a t o r. Şahmat hələ də davam edir, bomba.

P o l i s m e y s t e r. Yaralandınızmı, general?!

Q u b e r n a t o r. Azacıq əlimdən. Polkovnik, atan bəriyə qaçdı, onu tutun. Bu saat ardınca, aradan çıxsa, özünüzü ölmüş bilin. Tez...

P o l i s m e y s t e r. Bu saat, general həzrətləri (Gedir).

Q u b e r n a t o r. Mənim ölümüm üçün qərar çıxarmaq, mənimlə şahmat oynamaq?

Sözünü bitirməmiş İsak səhnəyə atılır.

İ s a k. Qərar gücündədir. Şah və mat, general həzrətləri!

Eyni zamanda qubernator əlini cibinə atmaq istəyir, lakin ondan qabaq Isak bombanı yerə vurur, özü də oturur, bomba partlayır, qubernator yerə yıxılır.

A r a m (başını qərzinkənin dalından çıxararaq). Ay sənin malını yeyim!

                     İşıq  sönür,

ON ALTINCI ŞƏKİL