Toğrul yenə də gedir. Imamyar kağızları, dinamiti qurdalayır. Uzaq təpədən çobanların oxuması eşidilir. Bayırdan səs gəlir. Imamyar çəkilir. Y a ş a r gəlir.

İ m a m y a r. Gəldin, qardaşoğlu?.. Toğrul səhərdən burda idi, hələ bu saat getdi.

Y a ş a r. Nə deyirdi?

İ m a m y a r. Deyirdi, o kağızları hazırlasın, üzünü köçürdəcəyəm.

Y a ş a r. Nə üçün?

İ m a m y a r. Nə bilim... dahı onu özünüz bilərsiniz də... Deyir: bəlkə o biri işləri də özüm aparmalı oldum, onu işə qoymaq istəmirlər.

Y a ş a r. Eh... cəhənnəmə ki... Odur hamısı o papkadadır. Gəlsin aparsın.

İ m a m y a r. Elədir də, qardaşoğlu, hər kim olsa ağır gələr ona... Zəhmət çəkəsən, baş işlədəsən, sonra da boş bir şeyin üstündə çıxartsınlar, atsınlar səni bir yana... işini gəlsin o-bu aparsın! Ancaq nə eləmək, adam hər şeyə səbir eləyər. Eybi yoxdur, qardaşoğlu. Deyir: səbir elə halva bişər ay qora səndən, saxlasan ətlas olar tut yarpağından. Bu qəzadır, hamının başına gələ bilər.

Y a ş a r. Vallah, dayı... sən də olmasan, lap bağrım çatlar. Hərdən elə canımdan asi oluram ki, istəyirəm o kağızları da yandırım... O dinamiti də partladım... qurtarsın getsin. Ancaq vəzifə mənim qabağımı kəsir, boynumda vəzifə vardır.

İ m a m y a r. Yox a... qardaşoğlu... bu heç bir fikir deyil ki, sən eləyirsən! Bir ətək pul tökmüşük ora... O kağızlar da olmasa, dahı onlar nəyə lazımdır. Olarsız ki, bir iş görmək olmaz. Elə deyil yəni, ya bəlkə mən yaxşı qanmıram?

Y a ş a r. Hamısı bu papkadadır. Bu kağızlar olmasa mən özüm də bir iş görə bilmərəm.

İ m a m y a r. Yəni təzədən yaza bilməzsən? Özün düzəltməmişsən yəni?

Y a ş a r. Özüm düzəltmişəm, ancaq beş il çalışmışam üstündə. Min cür hesab vardır: orada kislota nə qədər, su nə qədər, hamısının hesabı var. Birini çox tökdün, heç bir şey çıxmaz, hələ-belə kimin yadında qalacaq.

İ m a m y a r. Bəs Toğrul deyir: pambıq bitmir, professoru çağırmaq lazımdır.

Y a ş a r. Eh... Cəhənnəmə olsun hamısı. Yaman yorulmuşam, dayı. Bilirsən, ruhum qırılmışdır.

İ m a m y a r. Yəni axtarsan o olsaydı heç gərək əvvəlindən sənin işüvi boynuna götürməyəydi.

Y a ş a r. Yox, onun təqsiri mənim özümdədir. Daha işi yarımçıq qoya bilməzdi ki.

İ m a m y a r. Bilirsən, qardaşoğlu, deyir: loğma ki var, boğmadır. Onda ki, başında idin, gündə hamısı yanında idi. Bu dünyanın işi belədir. Biri hələ mənim öz doğma qardaşım... Indi yəni qızı gizlənir? Səhərdən axşamacan hələ o Toğrulun yanında deyil? Nə dinir, nə danışır. Nə var Toğrul ona pencək verib, papaq verib. Hər şey verməyin başı altındadır. Deyir: bağda ərik var idi, salaməleyk var idi, bağdan ərik qurtardı, salaməleyk qurtardı.

Y a ş a r. Yaqut yəni Toğrulgilə gedir?

İ m a m y a r. Həri ya... səhərdən axşamacan Toğrulun yanındadır. Kağızmağızlarını işi üstünə aparmaq, çay vermək, Toğrul onu avtomobildə gəzdirmək, başqa aləmdir! Özü də deyir: dünyada Niyaz kimi adam yoxdur.

Y a q u t qapıdan girir, baxır.

Hə, nə var? İçəri gəl də, gizlənqaç nə üçün oynayırsan? Xalqı əgər pəsənd eləmirdin neçin gəlirdin?

Y a q u t (başını aşağı salır). Toğrul məni göndərdi ki, Yaşar evdədir. Sonra səni də çağırar.

İ m a m y a r. Sən Toğrulun yanında idin? (Yaqut dinməz keçir o biri evə). Küçüyün biri, cavab da vermək istəmir. Atası nədir ki, balası nə olsun... (Yaşar dinmir, uzaqdan çalıb-oxumaq səsi gəlir). Bu ağcaqanad şoğərib də lap ağ eləyib.

Y a ş a r. Gecə lap adamı dalayır, göz yummaq olmur.

İ m a m y a r. Durum bir az çör-çöpdən, kağız-mağızdan yandırım, tüstü olsun, dağılsınlar, yoxsa gecə qoymazlar səni yatmağa (Durub ocağı yandırır). Zəhrimar kağız da tapılmır ki... (Yaşar stol üstündən bəzi kağızları götürüb ocağa atır). Nədir onlar? Yaxşı bax a... Ovqatın təlxdir, birdən gərəkli kağız-zad olar, fikir verməzsən.

Y a ş a r. Eh... cəhənnəmə ki, qoy yansın hamısı...

İ m a m y a r. Vay, zəhrimara qalsın, gözlərim çıxdı, nə acı tüstüsü var, şoqəribin, adə...

Y a ş a r. Mən bir çıxım bayıra, tüstü keçsin, sonra gələrəm, tüstü gözümü çıxartdı.

İ m a m y a r. Hələ mən də çıxıram, başım ağrıdı.

Y a ş a r. Ancaq belə elə ki, od olmasın, orda dinamit var, birdən od qaçar, partlar zəhrimar.

İ m a m y a r. Ancaq başuva dönüm, qayıdanda onu bir yana qoy ki, evə min adam girir, çıxır.

Hər ikisi çıxır, bir azdan Y a q u t qapıdan çağırır.

Y a q u t. Əmi!.. Əmi!..

Cavab almayınca, içəri gəlib stol üstünə baxır gedir. İ m a m y a r gəlir, pəncərəni örtür, papağını, proyekti götürüb oda atır, sonra pəncərələri açır və özü o biri qapıdan çıxır.

T o ğ r u l (içəri girir). Nə oldu, Yaşar, İmamyar dayı?

İ m a m y a r o biri evdən gəlir.

İ m a m y a r. Bilmirəm, qardaşoğlu, gərək ki, çay qırağına getdi. Bayaq burada kağız-mağız yandırdı. Hələ bir yerdə çıxdıq, mən də indi qayıdıram.

T o ğ r u l. Nə kağız? Hansı kağız? Hansı kağızı yandırdı?

İ m a m y a r. Bilmirəm, vallah, öz kağız-mağızını.

T o ğ r u l. Nə danışırsan, dayı? Birdən gic oğlu gic proyekti-zadı yandırar a. Hanı onun kağızları?

İ m a m y a r. Bilmirəm, hər nəyi var, orda olar da...

T o ğ r u l (stol üstünü axtarır, stolun üstünə baxır, bir şey görmür). Yoxdur, proyekt yoxdur. Bayaq burada idi, indi yoxdur, haraya getdi bu?

İ m a m y a r. Çaya tərəf endi. Yəni hər gecə gedir oraya, deyirəm birdən yazıq özünə bir sədəmə-zad toxundurmasın...

T o ğ r u l. Ay dad-bidad, kağızları yandırmışdır.

Bayıra qaçır. İmamyar çay gətirir, içməyə başlayır. Y a ş a r gəlir.

İ m a m y a r. Bəs sən çaya tərəf enmədin?

Y a ş a r. Yox, yadıma düşdü ki, Toğrul gələcək, yoldan qayıtdım.

İ m a m y a r. Mən qayıtdım, gördüm Toğrul burdadır.

Y a ş a r. Nə oldu bəs?

İ m a m y a r. Bilmirəm, stolun üstünü, yeşik-meşiyini axtarırdı, sonra da çıxdı getdi.

Y a ş a r. Stolun yeşiyini? (Baxır və gülümsünür). Proyekti aparıb. Görünür, işi özü aparmaq istəyir. Guya məndən istəsə idi, verməzdim.

İ m a m y a r. Həlbət qorxur da...

Y a ş a r. Fərqi yoxdur: oradan baş aça bilməyəcəkdir, yenə axırda mənim yanıma gələcək.

İ m a m y a r. Kimdir? Odur, özü də gəlir.

T o ğ r u l və T a n y a gəlirlər.

T o ğ r u l. Haradasan, adə?

Y a ş a r (gülümsəyərək). Getmişdim özümü çaya atmağa.

T o ğ r u l. Özün cəhənnəmə, de görüm proyekt hanı?

Y a ş a r. Bilmirəm özünüzü ələ salmışsınız, ya məni? Siz bilirsiniz hanı, zarafatın da yeri var.

T a n y a. Zarafat hansıdır, Yaşar? Doğrusunu de, proyekt hanı?

Y a ş a r. Buraxın siz allah! Proyekt hanı? Proyekti yandırdım.

T o ğ r u l. Necə yəni yandırdım, sən çaşmısan nədir? Proyekti bəri ver deyirəm.

Y a ş a r. Proyekt sizin özünüzdədir. Onsuz da proyekt mənim özümündür.

T o ğ r u l. Proyekt sənin deyil, proyekt el malıdır.

İ m a m y a r. A balam, neçin qışqırırsınız, bunu yavaş-yavaş danışın da, adam da boş yerə bir-biriynən ədavət aparmaz ki...

T o ğ r u l. Proyekti ver bəri, deyirəm, sonra yaxşı olmaz.

Y a ş a r. Məni qorxutma, deyirəm sənə, proyekt mənimdir.

T o ğ r u l. Proyekt sənin deyil, deyirəm sənə, proyekt el malıdır.

T a n y a. Onsuz stansiya nəyə lazımdır?

Y a ş a r. Cəhənnəmə olsun stansiya da...

T o ğ r u l. Proyekti bəri ver, deyirəm. Hələ sabah yazaram prokurora...

Y a ş a r. Prokurora sizin özünüzü vermək lazımdır.

T o ğ r u l. Yaxşı, görərik...

Y a ş a r. Görərik...

T a n y a və T o ğ r u l gedirlər.

İ m a m y a r. Başuva dönüm, siz qışqırığa saldınız, ara yerdə kağızları itir-batır

elərlər. Bir belə xərc hədər gedər.

Y a ş a r. Proyekt olardadır. Mənimlə ancaq pozuluşmaq üçün bəhanə axtarırlar.

İ m a m y a r. Sən get, qardaşoğlu, bu işi bir yerə məlum elə. Elə deyil qardaşoğlu, ya bəlkə mən yaxşı qanmıram?

Y a ş a r. Eh, cəhənnəmə olsun hamısı...

P ə r d ə

YEDDİNCİ GÖRÜŞ

Çay qırağında. Sədd çəkilmişdir, stansiya tikilmişdir. Səhnədə T o ğ r u l, T a n y a və İ m a m y a r.

T o ğ r u l. Tanya, bu saat işçilər gətirib karastıları təhvil verməlidirlər. Özün də orada ol! Yaxşı-yaxşı düz ki, itən-batan olmasın. Qoy hələ İmamyar dayı da orada olsun ki, basabasa salmasınlar. Həm də, o, hesabını yaxşı bilir.

İ m a m y a r. Gedərəm, gedərəm, qardaşoğlu! İşimin adı nədir? Sən hələ deməsəydin də mən gedəcək idim.

T o ğ r u l. Vay... axır ki, stansiya qurtardı. Barı da qurtardı. Sabah da bütün kəndin daxmalarını işığa qonaq eləyəcəyəm. Eh, yandırdım Edissonun atasını.

T a n y a. İndi qaldı pambıq məsələsi. Ürəyim çox narahatdır, Tokay!

T o ğ r u l. Mənə elə gəlir ki, proyekt onun özündədir, gizlədib vermək istəmir.

T a n y a. Mən ona dünən kağız göndərdim ki, bu gün proyekti gətirsin. Çox güman ki, işdən qıraqda qaldığına darıxıb, proyekti gizlətmişdir. Tez-gec çıxaracaqdır.

T o ğ r u l. Hə, Imamyar dayı... yaxşı yadıma düşdü, barılar yaşdır, sement hələ bərkiməmişdir. Uşaqlar bir dəqiqə göz ayırmasınlar. Sən özün də üstlərində ol... Bir yerdən yarıntı versə, o saat stansiyanı su basar, hər şey dağılıb gedər.

T a n y a. Dünəndən çayın suyu yaman qalxmışdır.

T o ğ r u l. Getdikcə də artır.

İ m a m y a r. Bahardır, qardaşoğlu, çayın daşan vaxtıdır. Hər il bu vaxt bütün ara başdan-başa dəniz olurdu.

T a n y a. Daşqın neçə vaxt davam edir?

İ m a m y a r. Bu gün-sabah ən şiddətli vaxtıdır. Bizlərdə deyərlər: çay quduz olub, sonra yavaş-yavaş çəkilər öz arxının içinə.

T o ğ r u l. Tanya, bu iki günü ehtiyat üçün işçiləri saxlamaq lazımdır. Birdən sonra sədd yarıntı verər, suyun qabağını saxlamaq olmaz. Bu saat çay doğrudan da quduz it kimidir. Divarları çeynəyir.

T a n y a. Su barının üstündən aşa bilməz ki?

İ m a m y a r. Yox, barı hündürdür, üstündən aşa bilməz. Ancaq divarları sökə bilər.

T o ğ r u l. Yadından çıxmasın, İmamyar dayı, gözün uşaqların üstündə olsun. Yoxsa balaca bir yarıntı olsa, stansiya da, Yaşarın təcrübə əkini də – hamısı alt-üst olar.