Y a ş a r. Bir çox səbəblər var idi.

P r o k u r o r. Məsələn?

Y a ş a r. Biri odur ki, məni səbəbsiz və təqsirsiz olaraq işdən çıxartmışdılar, mən öz başladığım işə qıraqdan baxmağa məcbur olmuşdum...

P r o k u r o r. Rica edirəm bu sözləri yazasınız oraya!

Y a ş a r. Çoxusu da səbəbi bu deyildi. Mən onda öz təcrübə tarlamdan qayıtmışdım. Mənim hesabıma görə, pambıq çoxdan baş verməli idi. Ancaq bir əsər yox idi. Çoxusu da ona görə acıqlı idim.

P r o k u r o r. Rica edirəm bunu da yazasınız oraya!

Y a ş a r. Yəni axtarsanız, acıqlı deyildim, ancaq ovqatım təlx idi, həm də onlar mənimlə çox acıqlı danışırdılar... Mən də acıqlandım...

P r o k u r o r. Onun fərqi yoxdur.

S ə d r. Vətəndaş Yaşar, dinamit partlayan gecəsi hamı qonaqlıqda ikən, siz tək barı üstündə nə edirdiniz?

Y a ş a r. Mən işləri gözdən keçirmək, həm də bir az dincəlmək istəyirdim.

S ə d r. Siz qonaqlığa nə üçün getməmişdiniz?

P r o k u r o r . Bəlkə buradakı işiniz ondan vacibli imiş?

Y a ş a r. Yox... bir elə işim yoxdu... ancaq ürəyim incikdi... Mən o iş üstündə can qoymuşdum. Qurtarandan sonra günahım da olsa, onlar məni çağıra bilərdilər.

P r o k u r o r. Deməli, bu sizə toxunmuşdu?

Y a ş a r. Bir az...

P r o k u r o r. Rica edirəm bunu da yazasınız oraya... Demək onu çağırmamışdılar, ona toxunmuşdur.

Y a ş a r. Mənə bir qədər toxunmamışdı... belə azacıq.

P r o k u r o r. Qədəri vacib deyil.

H ə s ə n. Məmafi. Biz heç kəsi tək-tək çağırmamışıq.

S ə d r. Sonra siz evdən çıxarkən dinamit evdə idi. Qapını açarladınızmı və dinamit harada idi?

Y a ş a r. Mən evdən çıxarkən dinamit evdə idi. Qapını açarladım, açar axıra kimi cibimdə idi.

S ə d r. Buna baxmayaraq siz dinamit partlatmış olduğunuzu inkar edirsiniz? Siz deyilsiniz, kim ola bilərdi?

Y a ş a r. Çünki mən partladanı görə bilmədim.

P r o k u r o r. Şahidə sorğu vermək olarmı?

S ə d r. Soruşa bilərsiniz.

P r o k u r o r. Şahid İmamyar Rəhim oğlunun sizə qarşı bir ədavəti, ya sizinlə bir düşmənçiliyi varmı, varsa, nədir?

Y a ş a r. Onun mənə qarşı heç bir düşmənçiliyi yoxdur.

T o ğ r u l. Proyekt haqqında da bizim təklifimizə birinci səs verən yoldaş Imamyar olmuşdur. Sonra da, bütün işlərdə hamıdan artıq çalışmış və bizə hamıdan artıq kömək etmişdir.

Ə m i r q u l u. Zatuva bərəkallah, Imamyar, özgə sözüm yoxdur.

P r o k u r o r. Vətəndaş Imamyar, siz neçin hadisə yerinə gələn kimi Yaşar Süleyman oğlunu tutdunuz?

İ m a m y a r. Çünki özgəsi yox idi. Birdən mən onu tanımadım. Olar ki, mən öz gördüyümü yerbəyer danışım?

P r o k u r o r. Olar, olar danışın.

İ m a m y a r. Mən hələ qonaqlıqda idim, bir də gördüm bir şey partladı. Tez atıldım bayıra. Gördüm biri sürünə-sürünə qaçır, hələ çatdım girişdim ona, əlbəyaxa oldum...o məni, mən onu... Gördüm yox, gücüm çatmayacaq, uşaqları səslədim. Uşaqlar gəldilər, fənəri tutdular, gördüm bu... Deyirəm yaxşı ki, Allah üzümə baxıb, uşağı vurub yıxmamışam çaya...

P r o k u r o r. Vətəndaş Yaşar, siz nə üçün sürünə-sürünə qaçırdınız?

Y a ş a r. Mən dinamitin gücündən yıxılmışdım. Qaranlıqda, ayağım ilişdi, yerə yıxıldım. Bu halda o məni tutdu.

P r o k u r o r. Çox gözəl. Rica edirəm müttəhimin sürünərək qaçdığını qeyd edəsiniz. Vətəndaş İmamyar, deyin görək: o, axır vaxtlar nə üçün acıqlı idi?

İ m a m y a r. Vallah, yoldaş, dahı onu ərz eləyim. Axtarsanız, bunlarda da az yoxdur. Hələ bu təqsirin bir ucu da bax, bu Toğrulun boynundadır...nəyə ki... Mən gördüm ki, deyir belə yandırram, belə kəsərəm. Mən gəldim Toğrula dedim. O, istəsəydi hələ mən deyəndə kağızları ondan xoşluqla alardı. Bu, hələ özü də bir başısoyuqluqdur.

T o ğ r u l. Yoldaş İmamyar doğru deyir, o mənə demişdi... xəbərdarlıq vermişdi. Ancaq elə yumşaq bir şəkildə dedi ki, mən fikir vermədim. Bir də mən inana bilmirdim, yəni indi də inana bilmirəm ki, Yaşar belə iş eləsin... Axı mən bu zalım oğlunu tanıyıram: bir yerdə oxumuşuq, dost olmuşuq.

İ m a m y a r. İndi o biri tərəfinə gələk. Hələ sən Toğrul bilirsən ki, bu uşaq, yalan-doğru, o qızın üstündə cəncələ düşübdır. Ondan sonra götürüb o qızı avtomobilə mindirmək, atasıynan dost olmaq, pencək vermək, papaq vermək, yəni?.. Hər kəs olsa, bir az toxunar ona da... Atası mənim qardaşımdır ki, ancaq itməcazdır.

N i y a z. Eh... yenə ağzımı açır a...

S ə d r. Yavaş, səs salmayın, yoldaşlar!

P r o k u r o r. Vətəndaş Toğrul! Siz vətəndaş Yaqut Niyaz qızını maşına mindirmişsiniz və əgər mindirmişsiniz, nə üçün?

T o ğ r u l. Mən o qızı tovlamaq istəyirdim, mən onları ata-bala şefliyə götürmüşdüm. Onun atası yoxsuldur, bir az cini boğazındadır. Ancaq yaxşı adamdır. Mən istəyirdim ki, qızın da, atasının da, ürəyini alım, Yaşarın yaxasından əl çəksinlər.

P r o k u r o r. Sizcə, o sizi qısqana bilməzdimi?

T o ğ r u l. Ola bilər. Ancaq bu mənim ağlıma gəlməmişdi. Mənə qalırsa, bu işin əsası daha dərin ola bilər.

P r o k u r o r. Məsələn?

T o ğ r u l. Məsələ belə ola bilər. Biz onun proyekti ilə stansiya tikdik, sədd çəkdik, milyonlarla pul tökdük. Həmən proyekt ilə Yaşar təcrübə tarlası salmışdı, pambıq bitmədi. Laboratoriyadakı təcrübədə duz puç olurdu, açıq havada olmadı. Professor Belokurovun dedikləri doğru çıxdı. Yaşar öz işlərinin üstünü örtmək üçün bu işi görmüş olar. Beləliklə iş səssiz-səmirsiz ötüb gedə bilərdi.

P r o k u r o r. Rica edirəm bunu da yazasınız.

T o ğ r u l. Ancaq yenə də inanmağım gəlmir, doğrusu məəttəl qalmışam. Mənə elə gəlir ki, burada bir sinfi düşmənin əli vardır... Odur ki, mən xahiş edirəm: proletar məhkəməsi bizə bu işdə kömək eləsin.

Y a ş a r. Sonra yenə də suyu sən saxlamadın, mən saxladım.

P r o k u r o r. İş başında tutulandan sonra çarə yox idi.

Y a ş a r. Mən stansiyanı, o kağızları göz bəbəyim kimi istəyirdim, necə oldu ki, mən onları məhv etdim?!

P r o k u r o r. Müttəhim: son bir sorğu: siz o qızı nə üçün qucaqlamışdınız?

Ə m i r q u l u. Eh... dahı adam adamı nə üçün qucaqlayar! Şərəbanı deyil ki, qucaqlayıb məni bassın əhəng vedrəsinə.

Ş ə r ə b a n ı. Yaxşı eləmişəm, əcəb eləmişəm.

S ə d r. Səs salmayın, yoldaşlar!

Y a ş a r. Mən onu qucaqlamamışdım... o ağlayırdı, mən onu sakit eləmək istəyirdim.

P r o k u r o r. O neçin ağlayırdı?

Y a ş a r. Mən bu sorğuya cavab vermək istəmirəm.

S ə d r. Vətəndaş Yaşar, prokuror sizi el malına qəsd etməkdə təqsirləndirir, siz isə özünüzü müdafiə etmək və cavab vermək istəmirsiniz... Bunun nəticəsi isə ən ağır cəzadır.

P r o k u r o r. Qanun fakt tələb edir. Şahidlər və bütün açıq vəziyyət göstərir ki, proyekti o yandırmışdır... dinamiti o partlatmışdır. Ona görə onun deməyə sözü yoxdur.

Y a ş a r. Məni öz yaratdığımı yox etməklə təqsirləndirmək, proletariatın düşməni kimi mühakimə etmək, inqilabın 15 illiyində məni əksinqilabda təqsirləndirmək! Qoy məni güllələsinlər, mən artıq heç bir sorğuya cavab verməyəcəyəm.

Y a q u t. Dayanın, yoldaşlar, qoyun, mən özüm cavab verim.

A d a m l a r. O kimdir? O nə deyir?.. Yaqut!..

S ə d r. Sən nə istəyirsən, qız?

Y a q u t. O heç bir şey bilmir, mən hamısını bilirəm. Qoyun, onun yerinə mən cavab verim.

İ m a m y a r. İtil bir yana, qız.

Y a q u t. Yox, daha bəsdir, qoy məni öldürsünlər. Mən hamısını deyəcəyəm. Qulaq asın... onda heç bir təqsir yoxdur. Bütün bu işləri özgələri eləyiblər... Qoyun, mən hamısını deyim. Sonra hər nə olacaq olsun.

S ə d r. Qorxma, qızım, danış... hamısını...

Y a q u t. Mən ağlayıb ona yalvarırdım ki, kənddən getsin. Mən ona demirdim, qorxurdum, onu yox eləmək istəyirdilər.

S ə s l ə r. Kim, axı?

Y a q u t. Budur, bunlar, bax... bu... bu... bax... bu... (İmamyarı, Türbəti, Mirsəqulunu göstərir). Məni o qucaqlamamışdı, mənə (İmamyarı göstərir) o dedi ki, deyinən məni gücnən tutmuşdu. Kağızları yandıran da odur, barıt qutusunu da evdən aparan, bax, onlardır. Əmim onları göndərdi, mən dallarınca getdim... Pəncərədən girdilər, götürdülər.

P r o k u r o r. Deməli, kağızları o yandırdı, sən gördün?

Y a q u t. Mən onların fikrini bilirdim. Yaşar evdən getdi, mən pəncərədən baxırdım (İmamyarı göstərir). O qayıtdı, kağızları götürdü, oda atdı...

P r o k u r o r. Demək kağızlar yanmışdır...

Y a q u t. Yox, kağızlar yanmamışdır, kağızlar budur, məndədir. Mən qabaqca onları götürüb, yerinə başqa kağız qoymuşdum. Budur, bu da kağızlar!

Y a ş a r (həyəcanla). Proyekt özüdür, özüdür...

İ m a m y a r. Elə isə, al!

Tapança ilə atarkən Əmirqulu onun qolundan tutub, gülləni göyə sovurur.

S ə d r. Tutun onu!

A d a m l a r. Tutun onu, tutun, o birilərini tutun...Tutub tapançasını alırlar.

T o ğ r u l. Vay, köpək oğlu.

B ə h r a m. Tfu! Gördün, adə Toğrul, nə oldu? Dedim sizə bunun sir-sifəti mənim gözümə tərs-avand görünür, dediniz yox.

Bu aralıq bayırda gurultu qopur.

B e l o k u r o v u n s ə s i. Hanı Yaşar, hanı Yaşar?..

Professor B e l o k u r o v şalvarını çəkə-çəkə içəri yüyürür, sevincindən atılaraq Yaşarı axtarır. Yanına qaçıb onu qucaqlayır.

Yaşar, axır ki, tapdım zəhrimarı... Bilirsən nə imiş! Ağdaş, ağdaş. Əkdim, getdim Rostova, dünən qayıtdım, gördüm göyərib. Təkcə ağdaş.

S ə d r. Vətəndaş, siz nə edirsiniz, nə deyirsiniz?

B e l o k u r o v. Hə? Ağdaş, ağdaş. Başqa heç bir şey yox. Hələ o şeylər, bir də ağdaş. Mən sənin canını qurtardım.

T a n y a. O, məhkəmə qarşısındadır, professor!

Ə m i r q u l u. Kişinin az qalmışdı atasını yandırıb, söykəsinlər divara ki...

B e l o k u r o v. Necə yəni məhkəmə, hanı məhkəmə? Mən onu vermərəm... O mənim ən yaxşı tələbəmdir. Beş il onun üstündə əzab çəkmişəm, bir ana kimi nazını çəkmişəm. Yox, vermərəm, mən qoymaram! (Həyəcanla Yaşarı qucaqlayır, birdən yadına bir şey düşür) Dayan, dayan, ağdaş bir də kömür, kömür, zəhrimar lap yadımdan çıxmışdı (Bayırdan bir yekə yeşikdə pambıq gətirir). Açıq havada əkmişəm. Gözəl pambıq olacaqdır. Yaşar, bəs sənin stansiyan budur?

T a n y a. Stansiya və hər şey hazırdır, professor!

B e l o k u r o v (ona tərəf dönür). Tanya, sən də buradasan? Hamısı bizimkilərdir (Onlarla görüşür). Doğrudan bu məhkəmə nədir?

S ə d r. Məsələ aydındır: aldığımız materiallar vətəndaş Yaqut Niyaz qızının sözlərini təsdiq edir. Prokuror vətəndaş Yaşarı ittiham etməkdən boyun qaçırır. Müqəssirlər məsuliyyətə alınırlar. Aparın onları... Bununla bərabər, məhkəmə qeyd edir ki, yerli təşkilat rəhbərlərindən bəziləri bu işdə opportunizmə yol verib, sinif düşməninə göz yummuşlar, əlbəttə, lazımi idarələr bunu nəzərdən qaçırmışlar... Siz isə yoldaş Yaşar, bu gündən azadsınız...

H a m ı. Ura...

T o ğ r u l. Hə, yoldaş Niyaz, necə görürsən bu işləri?

N i y a z. Məni də o köpək oğlu yoldan çıxarmışdı. Yaxşı, köpək oğlu, gələrsən,

evdə danışarıq!

T o ğ r u l. Sağ ol, yoldaş Yaqut.

Y a ş a r. Sağ ol, Yaqut. Mən səni bu qədər qoçaq bilməzdim.

Ə m i r q u l u. Ağız, Şərəbanı, dahı biz neçin qalmışıq. Gəl barışaq da

(Şərəbanı ilə öpüşürlər). Ancaq o xəmir-tabağa yoxam.

B e l o k u r o v. Daha qorxma, Yaşar. Sal işə stansiyanı. Pambıq olacaqdır.

Səhnə yavaş-yavaş qaralır və birdən elektrostansiyada və bütün evlərdə işıq yanır... Səhnə işıqlandıqca stansiyanın yanında geniş bir pambıq zəmisi görünür.

Qızlar, oğlanlar bir səslə oxuyaraq, pambıq yığırlar.

Mən bir azad, şən ölkənin oğluyam,

Başdan-başa əməkçi bir elim var.

Daşqın-daşqın Arazları, Kürləri

Poladlarla qapaqlayan əlim var.

Şoranları bağçalara döndərər əməyim...

Dəmirlərə həyat verib işlədər biləyim...