“Göy üzündə bir ulduz var...” havasını oxuyaraq öz aparatının yanına, sonra da qaçaraq, o biri otağa keçir.

İ v a n o v (içəri girir). Laboratoriyada işləmək və oxumaq... qəribə adamdırlar.

T a n y a. O həmişə elədir, professor, oxumamış işləyə bilmir. Hələ bayırda görməmişsiniz. Yaşar tar çalır, o da oxuyur...

İ v a n o v. Yaşar, Yaşar. Iki ayda iki min manatlıq malı korlamışdır. Duzun tərkibini döndərmək istəyir. Bunu Mendeleyev tapmadı, Belokurov tapmadı, ingilislər tapmadı, fransızlar tapmadı. Yaşar tapacaqdır!..

T a n y a. Professor Belokurov deyir ki, Yaşarın təcrübələri çox ciddidir.

İ v a n o v. Belokurov ancaq təcrübə apara bilər. Adamları tanımaq onun işi deyildir.

Bayırdan Toğrulun oxumaq səsi gəlir.

To ğ r u l. Göy üzündə bir ulduz var, onun adı Neptundur.

İ v a n o v. Odur yenə başladı... (O biri otağa keçir və yolda Toğrulla toqquşur, şüşəsi düşüb sınır). Laboratoriyada bir az da yavaş yerimək olardı (Tez çıxıb gedir).

To ğ r u l. Bağışlayın, professor, şoğərib qurbağam ölüb, ovqatım təlxdir... Tanya, professoru tapmışam, şalvarını çəkə-çəkə gəlir.

Y a ş a r (tələsik içəri girərək). Professor... Tanya... Toğrul...

To ğ r u l. Nə var, adə! Dəli olmamışsan ki, nə olub?

Y a ş a r. Professor hanı? Toğrul...

To ğ r u l. Nə deyirsən, adə! Dil-dodağın nə üçün dolaşır? Tok-zad vurmayıb səni ki...

T a n y a. Sənin rəngin sapsarıdır, Yaşar!

Y a ş a r. Tanya... Tapmışam...

To ğ r u l. Nə tapmışsan?

Y a ş a r. Heç özüm də bilmirəm nə tapmışam. Belə dilim söz tutmur hey! Bütün bədənim əsir.

To ğ r u l. Bəlkə tok vurub səni.

Y a ş a r. Yox adə, heç nə olmayıb mənə. Belə duzu əritmişəm hey, başa düşürsən?

To ğ r u l. Eh, çox böyük şücaət göstərmişsən! Mən də deyirəm nə olub? Duzu əritməyə nə var ki! Tök üstünə suyu, ərisin də.

Y a ş a r. Əritmək hansıdır? Bütün duzu udmuşam.

To ğ r u l. Ud da! Duz udmağa nə var ki! Mən burada bütün qurbağanı udmuşam, heç danışmıram.

Y a ş a r. Adə, udmamışam hey, belə duzun təbiətini dəyişmişəm. Şüşədə duz vardır, şüşədə duz yoxdur. Kökündən yoxdur. Başa düşdün?

T a n y a. Bu ola bilməz Yaşar! Professor Belokurov beş ildir bunun üstündə baş sındırır, heç bir yana çıxa bilmir... Professor İvanov deyir ki, duzun təbiətini dəyişmək mümkün deyildir. Bəlkə səhv edirsən, Yaşar?

Y a ş a r. Mən də elə onu fikirləşirəm ki, ola bilməz, amma olub. Duzu tökürəm – duz var, qatışdırıram – duz yoxdur. Odur ki, özümözümə də inanmıram. Deyirəm professor gəlsin, o da baxsın.

T o ğ r u l. Sən dur, mən bu saat onu yaxalayım gətirim (Bayıra çıxır).

Y a ş a r. Sən bilirsənmi, Tanya, bu nə deməkdir? Duzu aradan itirmək... kəndimizin yanında ucsuz-bucaqsız geniş düzən vardır. O, duzdaqdır. Tikandan başqa heç bir şey yetirmir. Mən bunun duzlarını məhsuldar bir torpağa çevirəcəyəm. Mən öz sosializm vətənimin geniş düzənlərini allı-güllü çəmənlərə, pambıq tarlasına, ağ qızıl qazmasına çevirəcəyəm.

T a n y a. Dur, Yaşar, hələ qabaqca qoy professor baxsın görək nə deyəcəkdir. Srağagün mən də boğucu bir qaz tapmışdım. Professor baxdı, dedi: bu, ağcaqanaddan başqa heç kəsi boğmaz.

Y a ş a r. Eh, Tanya (Onu qucaqlayır). Mən səni, bilirsənmi nə qədər sevirəm! Səni də özüm ilə aparacağam. Tanya, gedərsənmi? Sən, mən, Toğrul.

T a n y a. Göndərsələr, gedərəm.

T o ğ r u l (içəri girir). Professor gəlir... Ey, ey... Siz burada nə qucaqlaşmısınız? (Vuruşacaqmış kimi, qollarını çırmayır). Smatri, bu da duz deyil ki, hop eləyib udasan (Pozasını dəyişərək) Gözlərini yum, Tanya. Özüm, ölüm professorun düymələri yenə də açıqdır, şalvarı düşür...

B e l o k u r o v (şalvarını çəkərək). Hanı duz?

T a n y a. Duz nədir, professor?

B e l o k u r o v. Duz hansıdır?.. Kim deyir duz! Yaşar, deyirəm, Yaşar... Deyir, duzu dəyişdirmişdir, doğrudurmu, Yaşar? Yoxsa hərdən məni dartıb gətirmək üçün yalandır, deyir...

Y a ş a r. Bilmirəm, professor, ancaq onu bilirəm ki, duzu tökdüm düzəltdiyim tərkibə, qatışdırdım, duz itdi... Bütün aparatlardan keçirmişəm. Duz yoxdur. B e l o k u r o v. Ola bilməz. Siz bilirsinizmi bu nə deməkdir! Duzun təbiətini dəyişdirmək! Bu, bütün kimya elmində bir inqilabdır. Bu tarixi bir işdir. Ancaq, bəlkə, Yaşar, sən səhv edirsən?

Y a ş a r. Bilmirəm, professor.

B e l o k u r o v. Gətir görək! (Yaşar gedir). Sən nə deyirsən, Tokay?

To ğ r u l. Mən, professor, elektrikdə elə bir qüvvə tapmışam ki, iki saniyədə vərəm mikroblarını öldürür.

B e l o k u r o v. Öldürür?

T o ğ r u l. Heç qoymayır canına yel keçsin. Iki saniyədə.

B e l o k u r o v. Bu da əhəmiyyətsiz məsələ deyildir. Təcrübə nə sayaqdır! Sən yaz, Tanya, protokol düzəlt.

T a n y a. Baş üstə...

Belokurov stolun yanında oturur.

T o ğ r u l. Qurbağanın qanını mikroskopdan keçirtdim. Qan sağlamdır. Sonra qanına bir qram vərəm mikrobu yeritdim...

B e l o k u r o v. Qurbağanın ürəyini yoxladınmı?

T o ğ r u l. Yoxladım, professor, ürək qaydasında idi. Qurbağanı əvvəl dəyişkən tok altına saldım, sonra daimi tok altına və getdikcə toku artırdım.

B e l o k u r o v. Sonra?

T o ğ r u l. İki saniyədən sonra qurbağanın qanını yoxladım. Bütün mikroblar ölmüşdür.

B e l o k u r o v. Bəs qurbağa?

T o ğ r u l. Qurbağa? Qurbağa da öldü.

B e l o k u r o v. Öldü? Hey, hey! Yaxşı, adamın qanındakı qüvvəti hesabladınmı?

T o ğ r u l. Hesabladım, professor.

B e l o k u r o v. Nə oldu? Adam ölür, qalır? Ancaq, zəhrimar, adam özü də ölür...

B e l o k u r o v. Təcrübə yaman deyil, davam etdirmək lazımdır.

Y a ş a r (gələrək). Budur, professor, baxın, baxın, bu, duzdur... elədirmi?

B e l o k u r o v. Bu saat. O zadı bəri ver, Tokay... (əlindəki ölçünü şüşəyə salaraq) Elədir, duzdur. Sən yaz Tanya!

Tanya yazır.

Y a ş a r. Bu da mənim düzəltdiyim tərkib. On damcı tökürəm. İndi baxın duz varmı?

B e l o k u r o v. Bu saat (Ölçərək, dayan, dayan. Bu saat... (Durub aparatın yanına gedir). Yoxdur. Dayan, dayan. Təzədən tök. Bu duz. Çox gözəl. Yaz, Tanya. İndi tök görüm, yoxdur, duz yox oldu (İçəri girən Ivanov). Ivan Qriqoryeviç, yoxdur. Görürsünüzmü nə olur?

İ v a n o v. Nə yoxdur, Aleksandr Vasilyeviç?

B e l o k u r o v. Yaşar, Yaşar yoxdur. Tfu, duz yoxdur. Duz yox oldu. Mənim tələbəm tapdı. Siz də baxın, İvan Qriqoryeviç. Baxın bu duz. Ölçün, elədirmi? Bu da tərkib. Ölçün, yoxdur. Duz yoxdur.

İ v a n o v. Elədir, Aleksandr Vasilyeviç.

B e l o k u r o v. Sağ ol, Yaşar! Tanya, sən protokol yaz. Bütün sovet laboratoriyalarına, bütün dünyaya teleqrafla xəbər vermək lazımdır. Duz pozuldu. Sağ ol, Yaşar! Barakalla, oğlum!

T o ğ r u l. Yandırdım Edissonun atasını!

T a n y a. Daha sən nə üçün?..

T o ğ r u l. Necə? Mən də bu gün-sabah tapacağam da...

T a n y a. Təbrik edirəm, Yaşar! Ürəkdən şadam...

B e l o k u r o v. Yox, yox! Siz vəziyyəti düşünmürsünüz. Duzun təbiətini dəyişdirmək... Bu, inqilabdır. Görüm tərkibin siyahısını.

Yaşar ona uzadır

Y a ş a r. Budur kükürd 6, fosfor 24, oksigen 2, hidrogen 8.

B e l o k u r o v. Dayan, dayan, görüm o mənim öz siyahımı.

Tanya professorun kağızını ona verir, professor tutuşdurur.

İ v a n o v. Təbrik edirəm, gənc injener! Sizin bu təcrübəniz elm aləmi üçün böyük bir xidmətdir...

T o ğ r u l (yavaşdan Tanyaya). Allaha şükür, dilləndi. Özüm ölüm, bir azca gec danışsaydı, ilişdirəcəkdim yumruğumu allahlığına...

B e l o k u r o v (durur). Dayan, dayan! Ola bilməz. Mən həmin tərkibi 20 yol təcrübədən keçirmişəm, nəticə verməmişdir. Kükürd 6, fosfor 24, oksigen 2, hidrogen 8. Özüdür ki, var.

Y a ş a r. Mən, professor, bütün tərkibi kislatada qarışdırıb, elektrik cərəyanından keçirmişəm. Tərkib kimya tərkibinə çevrilmişdir.

B e l o k u r o v (başına vuraraq). Aha, aha... belə de. Elektrik! Bu mənim ağlıma gəlməmişdir. Mən beş ildir bunun üstündə baş sındırmışam. Düzdür... Tanya, Tokay, İvan Qriqoryeviç, təbrik edin onu. Duz pozulmuşdur. Sağ ol, Yaşar (onu öpür).

İ v a n o v. Mən təbrik etdim, Aleksandr Vasilyeviç... Çox sevinirəm ki, bu ixtiranı bütün dünyaya birinci olaraq bizim laboratoriya verir...

Y a ş a r. Mən, professor, kəndimizin yanından başlanan geniş duzdağı bu tərkiblə təmizləyib, pambıq tarlasına çevirəcəyəm...

İ v a n o v. Lakin bunun tətbiqi çətin olacaqdır. Hər şeydən qabaq böyük bir elektrik stansiyası olmalıdır, deyilmi?

Y a ş a r. Elektrik stansiyası mümkündür. Mən onu düşünmüşəm. Kəndimizin qabağından çay axır. Onu barı içərisinə almaq və elektrik stansiyası üçün istifadə etmək lazımdır.

B e l o k u r o v. Dayan, dayan, Yaşar! Sən duzdağı işlətmək istəyirsən? Bu tərkiblə?

Y a ş a r. Bəli, professor. Ucsuz-bucaqsız, otsuz-ələfsiz bir düzəni yaşıl çəmənlərə, pambıq tarlalarına çevirmək əvvəlcə xərc çox götürər: material, elektrostansiya. Lakin sonralar ətəklər dolusu mayasız qazanc... Mən hamısını düşünmüşəm...

B e l o k u r o v. Yox, Yaşar! Bu, baş tutmayacaqdır. Dediyin məqsəd üçün bu tərkib yaramaz...

Y a ş a r. Necə yaramaz?

B e l o k u r o v. Yaramaz, Y a ş a r! Bu tərkib ancaq laboratoriya şəraitində effekt verə bilər. Açıq havada işləyə bilməz.

Y a ş a r. Neçin, professor? Mən yerdəki duzu dəyişdirib, torpağa çevirəcəyəm.

B e l o k u r o v (qalxır). Dəyişməz, Yaşar! Burada günəşin təsiri hesaba alınmamışdır.

İ v a n o v. Sizin dediyiniz ancaq ehtimaldır, Aleksandr Vasilyeviç. Doğru çıxmaya da bilər. Bu qədər böyük bir işi təkcə ehtimala görə pozmaq olmaz...

B e l o k u r o v. Mənim üçün bu ehtimal deyil, faktdır...

Y a ş a r. Yox, professor, mən bununla razı deyiləm. Mənə elmi sübut lazımdır.

B e l o k u r o v. Sən günəşin təsirini hesaba almamışsan.

I v a n o v. Yox, professor, bu hələ sübut deyildir.

B e l o k u r o v. Mən öz fikrimi deyirəm. Milyonlarla pulları və insan əməyini bilərək çölə tullamaq... Yox, Yaşar... Bu çox böyük məsuliyyətdir. Mən buna yol verə bilmərəm... Mənim fikrimi yaz, Tanya.

Y a ş a r. Mən isə vuruşacağam, professor. Mən öz əsaslarımın doğruluğuna şübhə etmirəm.

T o ğ r u l (Yaşara). Baxma, qələt eləyir... tərs-avand vurur, Allah vurmuş!

İ v a n o v. Yaxşı, qoyun geniş akademiya iclası çağırılsın, Yaşar, öz əsaslarını göstərsin, baxarıq (Yaşarın qulağına). Qorxma, Yaşar, mən sənin tərəfində olacağam...

Y a ş a r. Sağ olun, Ivan Qriqoryeviç.

T o ğ r u l. Mən məsələni birbaşa partiya özəyinə keçirərəm. Necə yəni necə!

B e l o k u r o v. Tokay...

Y a ş a r. Mən hamısını elmi əsaslarla sübut edə bilərəm. Hələ bu saat. Bəri gəl,

T o ğ r u l , aparatları gətirək.

Gedirlər

B e l o k u r o v. Tanya, sən mənim kitabımı stol üstündən gətir... (Tanya gedir). Yox, İvan Qriqoryeviç, bu iş baş tutmayacaq.

I v a n o v. Mən də bilirəm baş tutmayacaqdır. Aleksandr Vasilyeviç. Lakin sən onları inandıra bilməyəcəksən. Qoy getsinlər, milyonlarla pulları açıq düzlərə töksünlər, axırda məhkəməyə düşəndən sonra özləri görərlər.

B e l o k u r o v. Yox, İvan Qriqoryeviç. Necə yəni? Bu bir söz deyil.