BU, MƏCNUNİ-HEYRANIN
NİHAYƏTİ-HEYRƏTİDİR
VƏ LEYLİDƏN İSTİĞNA İLƏ QƏFLƏTİDİR[81]
Məcnun dedi: - "Ey açan mənə raz,
Lütfilə qılan məni sərəfraz.
Kimsən? Mənə zahir eylə adın!
Bu badiyədə nədir muradın?
Can tazələnir fəsahətindən,
Bu ləhceyi-pürməlahətindən.
Xülqi xoşü ləfzi canfəzasən.
Böylə görünür ki, aşinasən.
Billah, nə diyardən gəlirsən?
Nə rahigüzardən gəlirsən?
Gər lalə isən, nə dağdansan?
Vər susən isən, nə bağdansan?
Şirin-şirin təkəllümün var,
Hali-dilimə tərəhhümün var.
Biganədən ummazın bu hali,
Bir ülfətdən deyil bu xali.
Bihudə deyil bu könlüm almaq,
Gəlmək, başım üzrə sayə salmaq.
Əql olsa idi mənimlə həmrah,
Əhvalından olupdum agah,
Qəm könlümü etməsəydi bitab,
Göz pərdəsi olmayaydı xunab,
Qəflət xələlindən ayrılardım,
Əlbəttə kim olduğun bilərdim.
Çün məndə yox ehtimali-idrak,
Sən söylə özün ki, kimsən, ey pak?"
BU QƏZƏL MƏCNUN DİLİNDƏNDİR
Öylə sərməstəm ki, idrak etməzəm dünya nədir,
Mən kiməm, saqi olan kimdir, meyü səhba nədir.
Gərçi canandan dili-şeyda üçün kam istərəm,
Sorsa canan bilməzəm kami-dili-şeyda nədir.
Vəsldən çün aşiqi müstəğni eylər bir vüsal,
Aşiqə məşuqdən hərdəm bu istiğna nədir?
Hikməti-dünyavü mafiha bilən arif deyil,
Arif oldur bilməyə dünyavü mafiha nədir.
Ahü fəryadın, Füzuli, incidibdir aləmi,
Gər bəlayi-eşq ilə xoşnud isən, qovğa nədir?
CƏVABİ-LEYLİ
Leyli dedi: - "Ey qərineyi-ruh
Kami-dili-mübtəlayi-məcruh!
Müjdə ki, zəmanə verdi kamın,
Doldu meyi-işrət ilə camın.
Müjdə ki, müyəssər oldu məqsud,
Sövda ilə axır eylədin sud.
Müjdə ki, muradın oldu hasil,
Məqsudə səni həq etdi vasil.
Leyli mənəm arizuyi-canın,
Kami-dili-zarü natəvanın.
Müştaqi-cəmal idin həmişə.
Möhtaci-visal idin həmişə.
Hala ki, müyəssər oldu didar,
Təqsiri-təəllül etmə zinhar!
Gör dövləti-vəslimi qənimət,
Gəl yanıma, fövt qılma fürsət!
Dil, nəzpi-visali-qamətindir!
Vər canim isə, əmanətindir!
Çün düşdü məcalın, etmə ehmal,
Gəl nəzrini tut, əmanətin al!
Gəp xəstə isən, mənəm təbibin,
Vər aşiq isən, mənəm həbibin.
Gəl bəzmi-visalə məhrəm olğıl!
Bir ləhzə mənimlə həmdəm olğıl!
Ver nərgisə lalə ilə rövnəq,
Reyhani-tər ilə ziybi-zənbəq!
Firuzeyi et qəpini-yaqut,
Qıl tutiyə qəndi-nabdən qut!
Peyvəndi-gül eylə ərğəvani,
Xizrə yetir abi-zindəgani!
Vər aşiqi-mübtəla deyilsən,
Məcruhi-ğəmü bəla deyilsən
Təqlid ilə göstəpib əlamət,
Qılma özünü, məni məlamət!
Bir əqlü fəpasət eylə peyda,
Ancaq, bizi etmə xəlqə risva!
Ey gül, bu mənə deyilmidip nəng
Kim, olmayasan mənimlə həmrəng?
Mən ərz edəm afitabi-rüxsar,
Sən qılmayasan hərarət izhar?
Mən cam tutam, deyim ki, "gəl al!"
Sən durmayasan ayağə filhal?
İzhari-cəmalın eyləmək gül,
Bülbül görüb eyləmək təğafül?
Çox təcrübə etmişəm olur az
Məşuqinə aşiq eyləmək naz".
Təqrib ilə ol büti-dilara,
Bir türfə qəzəl həm etdi inşa:
BU QƏZƏL LEYLİ DİLİNDƏNDİR
Ey qılan şeyda məni, məndən bu istiğna nədir?
Nişə sormazsan ki, əhvali-dili-şeyda nədir?
Gər mənə xəlq içrə pəpva qılmadın, məzursan,
Böylə tənhalıqda qılmazsan mənə pəpva, nədir?
Səhldir gəp bilməyib halım, tərəhhüm qılmamaq.
Halımı bilmək, tərəhhüm qılmamaq əmda nədir?
Gül təmənnasında derlər bülbülün ğovğaların,
Çün gülü gördükdə qılmaz meyl, bu qovğa nədir?
Ol pəri mütləq mən-risvayə qılmaz iltifat,
Ey Füzuli, bilməzəm cürmi-məni risva nədir?
BU, LEYLİYƏ MƏCNUNUN İSTİĞNASIDIR
VƏ İSBATİ-SƏFAYİ-İMLASIDIR[82]
Məcnun dedi: - "Ey büti-pərivəş!
Xaşaki-zəifə urma atəş!
Yandırmağıma yetər xiyalın,
Yoxdur mənə taqəti-vüsalın.
Zinhar gətirmə, ey səmənbər,
Ayineyi-arizin bərabər.
Bir zərrəyə kim, vücud yoxdur,
Ayinədən ona sud yoxdur,
Ol gün ki, gözümdə var idi nur,
Gözdən üzünü yaşırdın, ey hur!
Hala ki, nəzarən oldu müşkil,
Durmaq nə üçün mənə müqabil?
Eşq etdi, binayi-vəsli möhkəm,
Mənidə məni səninlə həmdəm,
Rəf oldu bu etibari-surət,
Haşa ki, olam şikari-surət.
Ləzzət rüxi-yari-dilsitandan,
Candır bulan, ey diriğ candan!..
Canım gedəli bəsi zəmandır,
Cismimdəki indi özgə candır.
Sənsən hala tənimdə canım,
Gözdə nurim, cigərdə qanım.
Məndən bəri eylədin məni sən,
Ərzə kimə eyləyim səni mən?
Məndə olan aşikar sənsən,
Mən xud yoxam, ol ki, var sənsən!
Daim sənə məndədir təcəlli,
Mən qeyrdən olmuşam təsəlli.
Gər mən, mən isəm, nəsən sən, ey yar?
Vər sən, sən isən, nəyəm məni-zar?
Çün mən olubam səninlə məmlu,
Vəhdət rəvişində xoş deyil bu
Kim, dişrədə istəyəm nişanın,
Bir özgə məkan biləm məkanın.
Əvvəl bu işi edəndə bünyad,
Mən tifl idimü zəmanə ustad.
Etmişdi sənə məni müqəyyəd,
Guya oxudurdu dərsi-əbcəd.
Hala qılıbam kəmal hasil,
Əbcəd səbəqin oxurmu kamil?
Çün yetdi kəmalə sərxəti-eşq,
Sərxət görüb ancaq eylərəm məşq.
Risvalığa çün mən etmişəm ad,
Sən həm bu süluki etmə bünyad.
Tut pərdeyi-ismət içrə aram,
Risvay mənəm, sən ol nikunam!
"Məcnun" mənə derlər əhli-aləm,
Ancaq mənədir cünun müsəlləm.
Sən olma fəsaneyi-xəlayiq,
Məcnun işi Leyliyə nə layiq?
Məcnun mənəm, ey vəfalı dildar!
Divanəliyə mənəm səzavar!
Sən eyləmə halını digərgun,
Leyli nə rəva ki, ola Məcnun?
Qəmxarsan, ey büti-pəriru,
Qəmxarlığın həmin yetər bu
Kim, pərdənişin olub həmişə,
Daim qılasan hicab pişə.
Gün kimi çıxıb müdam seyrə,
Göstərməyəsən cəmal ğeyrə,
Kim, səndə nə olsa rəsmü adət,
Ətvarımadır mənim şəhadət.
Mən eşq güzərgəhində xakəm,
El cümlə bilir məni ki, pakəm,
Rəhm et mənə, ey büti-vəfadar,
Tən əhlinin ağzın açma, zinhar!
Çün mən rəhü rəsmi-eşq tutdum,
Namus təriqini unutdum.
Namusunu saxla hər xələldən,
Sən əql ətəyini qoyma əldən".
Təqrib ilə ol əsiri-məhcur
Bu nadirə şeri etdi məzkur:
BU QƏZƏL MƏCNUN DİLİNDƏNDİR
Xəyalilə təsəllidir, könül meyli-vüsal etməz,
Könüldən dişrə bir yar olduğun aşiq xəyal etməz.
Həqiqi eşq üçün müstəvcibi-nöqsan deyil, mütləq,
Özün əhli-həqiqət valehi-hüsnü cəmal etməz.
Kəmali-eşqə talib möhtərizdir hüsni-surətdən,
Ki, qeydi-hüsni-surət aşiqi sahibkəmal etməz.
Dəlili-cəhldir eşq əhlinə surətpərəst olmaq,
Ki, aqil iftiraqi mümkün ilə ittisal etməz.
Könüldə dust təmkin bulsa, olmaz gözdə cövlani.
Məhəbbət sabit olsa, öz yerindən intiqal etməz.
Səvadi-masivadən lövhi-dil xali gərək daim,
Müvəhhid səfheyi-idrakə nəqşi-xəttü xal etməz.
İradət zaye etməz əhli-məna, surətən hərgiz,
Həqiqət cövhərin cəhli-məcazə payimal etməz.
Müqəyyəd olmaz əhli-surətin rənginə hal əhli,
Füzuli, kim müqəyyəddir, məgər idraki-hal etməz?
BU, LEYLİDƏN MƏCNUN ƏTVARINA
TƏHSİNDİR VƏ HÜSNİ-ETİQADINA
HÜSNİ-YƏQİNDİR[83]
Leyli dedi: - "Ey vücudi-kamil!
Qürbi-həqə ismət ilə qabil!
Meraci-kəmalını sınardım,
Keyfiyyəti-halını sınardım.
Oldum necə olduğundan agah,
Xoş mərtəbədir bu, barəkəllah!
Əhsəntə ki, zati-pak imişsən,
Pakizə vücudi-xak imişsən,
Təskini-həvayə istitaət.
Eşqində riya güman edərdim,
Ətvarını imtəhan edərdim.
Əlminnətü lillah oldu məlum
Vəsl olduğu məşrəbində məzmum.
Ğəmnak idim, eylədin məni şad,
Bu qeyd təəllüqündən azad.
Bir qafili-xudpərəst idim mən,
Cəhl ilə müdam məst idim mən.
Arayişi-zülfü xal edərdim,
Peyvəstə munu xəyal edərdim,
Kim, sən tələbi-visal edərsən,
Nəzzareyi-zülfü xal edərsən.
Hala mənə rövşən oldu halın.
Meraci-həqiqəti-kəmalın.
Mən bəslədiyim bu zülfü xalı,
Çeşmi-siyəhü üzari-alı,
Öz canım üçün deyil, şəbü ruz,
Nəzri-nəzərindir, ey diləfruz!
Ta eyləyəsən dəmi nəzarə,
Təskin verəsən dili-fikarə.
Həm sən olasan muradə vasil,
Həm ola mənə səvab hasil.
Yoxdur çü nəzarə meyli səndə,
Neylər bu cəmali-xub məndə.
Tən dürcünədir düri-rəvanım,
Gənci-bədənimdə nəqdi-canım,
Derdim ola sərfi-rəhgüzarın,
Gördükdə rəvan qılam nisarın.
Tövfiqü visalın edəm idrak.
Əndişeyi-hicrdən olam pak.
Hala ki, müyəssər olmaz ol kam,
Olmaq nə rəva arada bədnam?
Nəsxi-xəti-etibar qıldım,
Rahi-ədəm ixtiyar qıldım.
Ta necə verə qübari-surət,
Ayineyi-zatimə küdurət.
Vəqt oldu ki, rövşən ola mirat,
Müstəğni ola süfatdan zat.
Vəqt oldu bu qönçə ola xəndan,
Təsir edə sübhi-feyzi-canan.
Xunab qəmilə doldu könlüm,
Qönçə sifəti tutuldu könlüm.
Fərz oldu ki, tey qılam bisatım.
Qət edəm özümdən ixtilatım.
Sətri-tən edəm ədəm hicabın,
Rüxsarə çəkəm fəna niqabın.
Ta hüsni-rüxüm ki, istəməz yar,
Olmaya nəsibi-çeşmi-əğyar.
Zira ki, nəsibi-hüsni-qabil
Oldur, ona aşiq ola mayil.
Hüsnümdə çü yox qəbuli-aşiq,
Nöqsan ilə olmağım nə layiq?"
Bu hala münasib ol pərizad
Filhal bu şeri etdi bünyad:
BU QƏZƏL LEYLİ DİLİNDƏNDİR
Nə dilbər kim dəmadəm aşiqə ərzi-cəmal etməz,
Qalır naqis, bulub feyzi-nəzər kəsbi-kəmal etməz.
Deyil cəzb etməyən üşşaqi, məşuq olmağa qabil,
Nə hasil hüsni-surətdən ki, cəzbi-əhli-hal etməz.
Gərək rüxsareyi-məşuq məxfi qeyri-arifdən
Ki, arif olmayan idrak süni-zülcəlal etməz.
Həvayi-vəsldir ki, xublər vəslinə talibdir
Və gər nə eşqi-kamil fərqi-hicranü vüsal etməz.
Olan nəqdi-həyatın aşiqin məşuqə sərf eylər,
Bu zülmü, ah, əgər məşuqinə aşiq həlal etməz.
Məcaz əhlinə xublar cilveyi-naz eyləsinlər kim,
Özün əhli-həqiqət mübtəlayi-xətti xal etməz.
Füzuli, aləmi-surətdə sərgərdan gəzər zahid,
Zəhi ğafil, bu sövdanın sərəncamın xəyal etməz.
TƏMAMİYİ-SÜXƏN
Xətm eyləmədən sözünü ol mah,
Bir naqənişin göründü nagah.
Naqə ilə bir nəfər səbükxiz,
Gördü ki, gəlir nəsim tək tiz.
Bildi büti-gülrüxü səmənbuy
Kim, özü üçündür ol təkü puy.
Bildi ki, rəqib bədgümandır,
Ənduhi-dilü bəlayi-candır.
Ol mahivəş olduğunda ğayib,
Olmuş ona sürət ilə talib.
Gülzarə hənuz yetmədən xar,
Gül qıldı vidayi-səhni-gülzar.
Ol halına vaqif olmadan qeyr,
Tərpətdi cəmazeyi-səbükseyr.
Cuyəndə görüb ol afitabi,
Tərk etdi şitabü iztirabi.
Tovfiqi-muradə oldu xoşdil,
Düşdü önə qıldı əzmi-mənzil.
Şəhbazı yetirdi aşiyanə,
Tapşırdı nihalı bağibanə.
Məcnun yenə qaldı zarü məhcur,
Həmsöhbəti marü həmdəmi mur
Nə durmağa taqətü qərarı,
