BAŞƏD İN VƏSFİ-SAQİYİ-DÖVRAN[1]
Saqiya! Badə sun ki, fürsətdir,
Bizə fürsət bu gün qənimətdir.
Lalə tək qoymağıl əlindən сam,
Var ikən fürsət, eylə eyş müdam.
Nərgisi gör ki, nəşəsi getməz,
Başı gedərsə tərki-сan etməz.
Sən dəxi aсiz olma, сanın var,
Сanın olduqсa badə tut zinhar.
İstəsən kim, mey abi-kövsər ola,
Ol sənə müttəsil müyəssər ola.
Bəzmi-ali-Əlidə məskən tut,
Məstlər kimi, özgə bəzmin unut.
İBTİDAİ-HEKAYƏTİ-MEYÜ BƏNG[2]
Saqiya, bilməzəm mənim nəmdir,
Həmdəmim qüssə, məhrəmim qəmdir.
Qəm meyi-ləl axıtdı yaşımdan,
Qüssə bəngim uçurdu başımdan.
Kəlləxüşk olmağım çü Bəng yetər
Bir əyağ ilə qıl dimağimi tər,
Ta sənə bir əсəb hekayət edim,
Bəng ilə Badədən rəvayət edim:
***
Bir gün əyyami-növbahardə mən
Tutmuş idim çü lalə tərfi-çəmən.
Səbzəvü gül solumda, sağımda,
Bəng başımda, mey əyağımda.
Bəng tək nəşə ilə başım xoş,
Bəngü mey hazirü məaşım xoş.
Bağ həm ğeyrəti-behişti-bərin,
Bəzm qurmuş сəhanə xüld ayin,
Ləli-tərdən nəsimi-ənbərbu,
Ğönçə minasın eyləmiş məmlu.
Nüql ilə dolmuş idi gül təbəqi,
Qürsi-limu töküb səmən vərəqi.
Doldurub saqiyi-səba hər dəm,
Сami-gül içrə badeyi-şəbnəm.
Bülbüli-xəstədən aparmış huş,
Qümriyi-zarı eyləmiş mədhuş.
Yasəmən doldurub sürahiyi-zər.
Zərdсə badə ilə vəqti-səhər,
Səbzəni etmiş eylə la yəqil
Ki, düşüb сuyə rəxtin etmiş gil.
DƏR SİFATİ-ŞƏRABÜ SÖHBƏTİ - U[3]
Gördüm ol bəzm içində bir məhbub,
Surəti xubü sirəti mərğub.
Türfə adı zəmanə məşhuri,
Ləqəbi Badə, əsli ənguri.
Sifət ilən qərineyi-xurşid,
Nütfeyi-Сəm, sülaleyi-Сəmşid.
Etmiş ol Badeyi-Süheyl xəvas,
Neçə həmdəmlər ilə söhbəti-xas.
Hazirü сəm xidmətində çü сam,
Ərəqü Buzəvü Nəbid tamam.
Gərm ikən məсlis içrə nuşanuş,
Ötərək məst olub Mey etdi xüruş
Ki: - Mənəm hər nə var ona fayiq,
Xidməti-xəlqdir mənə layiq!
Olamı kimsə göstərə сürət,
Mənə endirməyə səri-taət.
Badə qılğaс şüсaət izharın,
Gərm edib zərqü laf bazarın.
SÜXƏNİ-SAQİYÜ İHANƏTİ - U[4]
Dizi üstə çöküb rəvan Saqi
Dedi:
- Ey Badə, işrətin baqi!
Dün ki, məhrum idim сəmalindən,
Düşmüş idim сüda visalindən;
İstər idim səni gəhü bigah,
Bir əсəb bəzmə uğradım nagah,
Sədri-bəzm olmuş onda bir sərhəng,
Sərkəşü səbzpuşü sufi rəng,
Zahirin xub gördüm öylə ki, var,
Batini həm deyildi biəsrar.
Dəvi eylər ki, «Xəzrdir mənə pir,
Ondan aldım dua ilə təkbir».
Bir zaman mən ona ki, həmdəm idim
Bitəkəllüf ki, şadü xürrəm idim.
Söhbəti dülgüşa, özü xoşxu,
Leyk ğayətdə zərqü lafi ulu.
Urar ol həm yeganəlikdən dəm,
Der ki: «Aləmdə hər nə var mənəm».
Belə kim, mənlik eylər ol nakəs,
Baş çəkən səndən özgə oldur bəs.
***
Qatı məğrurü xudpərəst idi Mey,
Axiri-məсlis idi, məst idi Mey.
Zuri-dəstinə etimad etdi,
Nasəza ilə Bəngi yad etdi.
Tündü təlx oldu ol hekayətdən,
Qəzəbü qəhri artdı ğayətdən.
ĞƏZƏBİ - MEY BE SAQİYİ-SADƏ[5]
Dedi:
- Ey saqiyi-rəkiksüxən.
Bu nə sözdür məgər ki, bəngisən?
Anladım böylə rəngi-ruyindən.
Bu dilaranə göftü guyindən
Ki, xəyali-nifaq edibsən sən,
Bəng ilə ittifaq edibsən sən,
Bu aradan məni götürmək üçün.
Onu bir dövlətə yetirmək üçün.
Görəyim ol xəyali xam olsun,
İltifatım sənə haram olsun.
Neçə yerlərdə gördüm, ey ovbaş,
Səni əgri və qılmadım elə faş.
İmdi naçar üzinə çıxdım,
Səndən oldu ki, könlüni yıxdım
Durma, dur imdi ər müvafiq isən,
Nüql tək söhbətimdə sadiq isən,
Dediyin sərgəşin gətir başın,
Dəstgir eylə yarü yoldaşın!
***
Saqi ol işdə tapdı heyranlıq,
Çəkdi ol qissədən pəşimanlıq.
Qıldı məkr ilə ol şər işdə hiyəl;
Dedi:
- Məstəm, aman mənə bu məhəl!
Sübhdəm kim, düşə güzarım ona,
Varayım, yazayim xumarım ona.
Onu daş ilə səngsar edəyin,
Sındırıb сismini qubar edəyin.
Badə tünd oldu ol təəllüldən,
Bir ğərəz anladı təğafüldən.
Saqiyi tutdu Mey, yaman tutdu,
Belə tutar, kimi ki, qan tutdu.
Oldu saqi Meyin giriftari,
Faş edən böylə olur əsrari.
ƏZMİ-TƏDBİR KƏRDƏNİ-BADƏ[6]
Saqiya, qılma tərki-badeyi-nab,
İstəsən, Meydən istə fəthül-bab.
Meydir ayineyi-сəmalül-lah,
Zinhar, ondan eyləmə ikrah.
Bir qədər başla, nəşəm eylə təmam
Ki, tapam qüvvəti-ədayi-kəlam.
Saqi olğaс əsirü Mey müztər,
Atəşi-fitnə çəkdi şöleyi-şər.
Yığdı yaninə Badə-əshabın,
Açdı tədbiri-dövlət əbvabın.
Ki, bu dəklü fəsadə çarə nədir,
Çarə ol zişti-nabəkarə nədir?
MƏSLƏHƏT DİDƏNİ-ƏRƏB BA MEY[7]
Dedi əvvəl Ərəq ki: - Ey Meyi-nab!
Qılma nəşə xəyali ilə şitab.
Şahsən, xəsmə çakəp etmə özün,
Bir qulunla bərabər etmə özün.
Surəti-halinə nəzər qılma,
Böyüdüb ani mötəbər qılma!
Düşmə sövdasına, təğafül qıl,
Neçə gün səbr ilən təhəmmül qıl!
Ol sənin qədrü şövkətin nə bilir,
Öz-özündən çürüp, ərir, əzilir.
GÖFTÜ GUYİ-NƏBİD HƏM ƏZ PEY[8]
Çün Ərəq sözlərin tükətdi, Nəbid
Dedi: - Ey nütfeyi-Сəmü Сəmşid.
Dövlət oldur ki, düşmən ola zəbun,
Olmadan bir şərapə şölə füzun;
Bir şəbixun ilə həlak edəyin,
Hiddətindən сəhanı pak edəyin.
Olmaya az ikən bu iş çox ola,
Dəxi dəfinə çarəsi yox ola.
SÜXƏNİ-BUZƏ DƏR TƏDARÜKİ-HAL[9]
Çün Nəbid eylədi sözünü təmam,
Dedi Buzə ki: - Ey Meyi-gülfam!
Nə təğafül, nə сəng qıl pişə,
Bu işə qıl bir özgə əndişə.
Ver ona lütf mücdəsilə firib,
Ola kim, ixtilatı ola nəsib.
Yanına gəlgəс ol fəsadi-zaman,
Eylə məkr ilə dəfini pünhan.
Nə məsaf eylə kim, yaman ola ad,
Nə təğafül ki, gün-gün arta fəsad.
HƏM İBA KƏRDƏNİ-MEY ƏZ ƏQVAL[10]
Qılmadı hiç qövlü Badə qəbul,
Gəlmədi hiç söz ona məqbul;
Dedi: - Oldur səlah kim, əvvəl
Qılmayam irtikabi-сəngü сədəl,
Göndərəm qasid ilə, pənd verəm,
Bir neçə pəndi-sudimənd verəm.
Pənd ilə tabe olsa, yarımdır,
Olmasa, сəng xud şüarımdır.
Kimdir imdi ki, əzmi-rah qıla,
Sayeyi-dövlətim pənah qıla.
Özünü Bəng məсlisinə sala,
Sözümü söyləyə, сəvabım ala?
RƏFTƏNİ-BUZƏ BORDƏNİ-PEYĞAM[11]
Gəldi göftarə Buzeyi-bədnam,
Laflar urdu ol nəmək bəhəram
Kim: - Mənə əmrin olsa, münqadəm,
Mən səfər şiddətinə mötadəm.
Bəngə peyğamın eyləyim iysal,
Görməsəm sülhə onda istiqbal,
Zərb ilən onu sərnigun edəyin,
Əzəyin, yenсəyin, zəbun edəyin.
***
Tutdu Mey Buzənin sözünə qulağ,
Dedi: - Ey Buzə, yaxşısan, üzün ağ!
Yeri, onun şükuhini sındır,
Badipayi-qüruridən endir!
SİFƏTİ-BƏNGİ-ZİŞTÜ BƏDFƏRСAM[12]
Söylə məndən kim: ey füsürdə mizaс
Dəlisən, eylə bu сünunə əlaс!
Bir əlaс eylə, dəfi-sövda qıl!
Başına çarə tap, müdava qıl!
Ey zina kişvərinin ovbaşı,
Müttəsil nikbətilərin başı.
Ey əsasi-binayi-hər vəsvas,
Əntə Xənnasü fi südurinnas.
Ey sərasər təsəvvürün batil,
Fisqü iğlamə ruzü şəb mayil!
Ğaliba kim, xəmirini təqdir
Yüz fəsad ilə eyləmiş təxmir.
Dep imişsən ki, "hər nə var mənəm".
Kəbsən, gər yetər başın göyə həm.
Sən yaman сəhl içində qalmışsan,
Ayın öz başına ulalmışsan.
Hiç məqul söz deməzsən sən,
Qandadır kim, kötək yeməzsən sən?
Kimə olsan müsahib, ey сahil,
Olur əlbəttə, tənbəlü kahil.
İş məсali qılırsan, ey sərsam!
Bir zamanın işin bir ildə təmam.
Əkl vəqti sənədir, ey bədşəkl!
Bir ilin quti bir zəmanlıq əkl.
Ey xirəd rəhgüzarının tikəni,
Tanrı xar eyləsin səni əkəni.
Baisi-nikbətü fəlakətsən,
Bəs ki, bədşəklü bədqiyafətsən.
Xah dərviş olavü xah qəni,
Usu azar duşunda görsə səni,
Hər səadətsiz olsa yar sənə,
Şəmmeyi qılsa etibar sənə,
Məhv olub onda mərdlik əsəri,
Mütləq olmaz şüсaətə сigəri.
Xürrəm olma ki, səbzdir sənə rəng,
Sənsən ayineyi-təbiətə cəng.
Səndən olur yünül ağır başlar.
Səni hər kim ələ alır, daşlar.
Əməlindir müxalifi-hikmət,
Xəlqə səndəndir əsli-hər illət
Bu işə bitməgin gərək naçar
Ki, olasan qapımda xidmətkar.
Ya bu iqlimdən başın al get,
Yoxsa başın götür hüzuruma yet!
Məst tək məndən olma bipərva,
İttibaimdən etmə istiğna.
Mən əgər razi olmasam səndən,
Başına çox bəla gələr məndən.
Kəlləxüşk olmağı şüar etmə,
Gəl dimağın tər eylə, ar etmə!
Yaqma hirs oduna qurun, yaşın,
Həzər et kim, xətərdədir başın.
Şərm qıl, sərgiranlıq etmə, yügüş,
Həddini tanı, gəl ayağıma düş.
Yox özündən məgər sənin xəbərin
Ki, nə tərkibsən, nədir hünərin?
Guş qıl, fəzlini bəyan edəyin,
Olan əsrarını əyan edəyin.
QİSSEYİ-DƏR SİFATİ-ƏSRARƏST[13]
Var idi İsfahanda bir meykəş,
Bəng manənd müttəsil sərxoş.
Bir əсəb qəsrdə tutub mənzil,
Meyə olmuşdu puzü şəb mayil.
Bir gün ol rind məсlisində şərab,
Oldu manəndi-kimiya nayab.
Hasil oldu ona sədai xumar,
Yedi dəfinə zərreyi-Əsrar.
Əsəri-Bəng edib hüсum təmam,
Tapdı mirati-əqli cəngi-zülam.
Şəb idi, leyk mahi-şəb əfruz,
Qılmış idi сahanı qeyrəti-ruz,
Rəngi-məhtab idi nümuneyi-ab,
Qəsr ol ab içində şəkli-hübab.
Qəsrdən rind tışra qıldı nigah,
Su göründü gözünə pərtövi-mah,
Dedi: - Ey vay, oldu iş müşkil,
Seyl tutmuş сahani, mən qafil
Suya, çarəm budur, özüm buraxım,
Dolmadan qəsr bir kənarə çıxım.
Özümü qurtarım səbahət ilən,
Bir kənarə çıxım fəraqət ilən.
Ələ bir taxta parəsin aldı,
Yepə məhtab tək özün saldı.
Lət görüb başı fərş daşından,
Zərblən bəngi uçdu başından.
Dərdi-sər gördü, gəldilər hükəma,
Dedilər dərdinə şərab dəva.
Sənə budur hünər ki, şərh etdim,
Əhli-idrakə sor ki, mən netdim?
Mənim əslim, köküm təfəhhüs qıl,
Hörmətim səndən artığ olmağı bil.
SİFƏTİ-XUBİYİ-MEYÜ MEYXAR[14]
Bilmiş ol kim, əzimü сəbbarəm,
Sərkəşü sərfərazü sərdarəm.
Kim ki, bəhs ilə baş qoşarsa mana,
Gər Firidun isə, hərifəm ona.
Gəh olur huş alım dimağından
Ki başın bilməyə ayağından.
Mən kiməm? - Həmdəmi-Сəmü-Сəmşid
Saflıqda qərineyi-xurşid.
Məhəki-сövhərim təmam əyap,
Laleyi-kuhsari-hilmü vüqar.
Bir binadır vüсudi-şəri-bəşər,
Sirri-təhqiqə olmağa məzhəp.
Hər binadə ki, yaxşıdır bünyad,
Ovu əfzunraq eylərəm abad.
Hər binada ki, süstdür ərkan,
Onu əslilə eylərəm viran.
Bu səbəbdən mənə yetən əshab,
Kimi xoş vəqtdip, kimisi xərab.
Düşdü Davuddan zəmirimə zövq,
Hüsni-avazə hasil etdim şövq.
Ərz qıldım kəlimə supəti-hal,
Rifqimi qıldı ümmətinə həlal.
Qövmi-tərsayə mən tanıtdım rah,
Getdilər iqtidai-Ruhullah.
Mən həqiqətdə əhli-ürfanəm,
Deməsinlər şəriki-şeytanəm.
Adəmə səсdə qılmayıb şeytan,
Tapdığında qürur ilə üsyan;
Məndən olsaydı nəşəsi bir dəm,
Min gəz eyləpdi səсdəyi-Adəm.
Riqqətəfzayi-aşiqi-zarəm,
Çöhrə-əfruzi-hüsni-dildarəm.
Nəzəpi-aşiqü rüxi-məhbub,
Biri talib durur, bipi mətlub.
Hiсp ilə müşkil ikən onlapa hal,
Mən buraxdım arayə tərhi-vüsal.
Gərçi düşmənliyimdə fitnəm çox,
Dustluqda dəxi misalim yox.
Hər nə dərd olsa, mən dəva verərəm,
Təb güzgüsünə сili verərəm.
Bir xirədmənd aliməm mahir,
Batin əhvalin eylərəm zahir.
Məktəbi-meykədəmdə şamü səhər
Şərhi-təсrid oxup müdərrislər.
Padşahları istəsəm asan
Qılıram bir gəda ilə yeksan.
Gər gədalari, istəsəm filhal
Qılıram padişahi-bizərü mal.
Mənəm ərbabi-pifəti-dərəсat,
Baisi-xeyrü daxili-həsənat.
Mənəm ol şəhryari-həft iqlim
Ki mənə şahlar qılır təzim.
Hər kim olsa, əyağimə baş urap,
Mən gəlinсə qamu ayağa durar.
Сövhərimdir mənim müfərrihi-zat,
Mənəm, əlqissə, mənşəi-həsənat.
Həsənatimi ondan eylə qiyas
Ki, demiş həq mənafeün-linnas.
Vəsfi-zatimdə bir hekayət var,
Guş gər tutsan eylərəm izhar.
SİFATİ-MAHRUYİ-GÜLRÜXSAR[15]
Var idi Reydə bir xüсəstəxisal,
Mahtələt nigari-mişginxal.
Meyi-ləli-ləbi nişatəfzay,
Nüqli-göftari nəğzü bəzmaray.
Meyə düşmüşdü əksi kimi, müdam
Alıban müttəsil qədəhdən kam.
Bir gün ol sərvqəddü gülrüxsar,
Qıldı zöhhad məсlisinə güzar.
Gördü bir zahidi-pərişanhal,
Keçmiş övqati zöhd ilən məhü sal,
Bilməmiş kim, məzaqi-badə nədir,
Xətti-mişkinü ruyi-sadə nədir.
Xəlqə eylər hekayəti-məşhər,
Sifəti-hurü сənnətü Kövsər.
Növсəvan qıldı-meyli-Kövsərü hur,
Dedi əсz ilə: - Ey xudayi-qəfur!
Var ümmidim ki, əhli-сənnət olam,
Mən dəxi müstəiddi-pəHmət olam.
Qeybdən gəldi bip nidayi-lətif
Qulağına ki: - Ey həpifi-zərif!
Tanrı bip padişahi-adildip,
Feyzi məсmui-xəlqə şamildir.
Kərəmindən o qadiri-qəyyum,
Eyləməz hiç kimsəni məhrum.
Kimi dünyada şadiman eyləp,
Kimi üqbada kamipan eyləp.
Sən ki, dünyada əhli-işpətsən,
Sakini-məsnədi-məsəppətsən,
İçdigindip nişatilən meyi-saf,
Kövsər ummaq degil sənə insaf.
Qərəzin-Kövsər isə meydən keç,
Yoxsa al nəqdi, nisyə istəmə heç.
Badə məhpumi-abi-Kövsəp içər,
Kimsə, Kövsəp demə mükəppəp içəp.
Bu dəlil ilə Badə Kövsər imiş,
Göp nə xoş nəsnəyə bəpabəp imiş,
Bəng kimdip həpifi-Badə ola,
Bəhs qılsa, həpamzadə ola.
Сəddi-pakim həqiçün, ey Əsrap.
Olmasın dərgəhimdə xidmətkar,
Gəlib endipməsən ayağıma baş,
Eyləsən aqibət mənimlə savaş,
Qılmadan tipə puzgapını mən,
Tutsam aram biqəpap olayın,
Rəddi-dəpgahi-kipdgap olayın.
SİFƏTİ-BƏZMİ-BƏNGİ-NAFƏRHƏNG[16]
Badə qılğaс təmam göftarın,
Buzə nəqşi-zəmir edib varın,
Qıldı əzmi-rəhi-məhəlleyi-Bəng,
Oluban qasidi-Meyi-gülrəng.
***
Bəng-xoşsirətü nikukirdar,
Neçə həmdəmlər ilə fəsli-bahar,
Bir əсəb mərğzar içində müdam
Tutmuş idi nişatilən aram.
Bərş idi həm Müfərrihü Əfyun,
Hər bir rəylən bir Əflatun.
Gəh düşüb elmi-şərdən göftar,
Gah hikmət sözü olub təkrar.
Gərm ikən bəhsi-elmü fəzlü kəmal,
Mütəvatir olub сəvabü sual,
Verdilər Bəng həzrətinə xəbər
Ki, "durubdur qapında bir çakər,
Der ki, Meydən gətirmişəm peyğam,
İstərəm rüxsəti-ədayi-kəlam".
Bəngdən püxsət eyləyib hasil,
Buzeyi-ziştruyi-naqabil,
Girdi ol bəzmi-xasə amanə,
Başladı hərzə-hərzə əfsanə.
Mey sözün dedi ol pəlidi-kərih,
Bəlkə yüz nüktə həm məzidün-fih.
DİDƏNİ-BUZƏ TƏNƏHA ƏZ BƏNG[17]
Bu xəbərlərdən oldu şeyda Bəng
Buzəyə düşdü bimühaba Bəng.
Başına çıxdı qəhrdən sevda,
Buzəni qıldı tən ilə iyza:
- Key ğəlizü pəlidü nahəmvar.
Gəndeyi-ziştü natəmam əyar.
Sən qədimi mənim ənisim idin,
Nə ənisim ki, kasəlisim idin
Badənin xud səninlə yox meyli,
Olsa ondan bəiddir xeyli.
Sən nəsən ki səninlə yar olalar,
Gizli işlər, də razidar olalar.
Heyf, Mey həm əgərçi düşməndir
Ki, rəfiqi bu nov kövdəndir.
Layiq oldur səni məlamət edəm,
Bu günü başına qiyamət edəm.
Kövdənü əhməqü turuşrusən,
Bədrəgü bədxisalü bədxusən
Meyə oldun bu fitnədə ortaq,
Sınaсaqdır sənin başında çanaq.
Fərz olubdur sənə сəfa qılmaq,
Ağ ikən üzünü qara qılmaq.
Haliya çün rəsulsən naçar,
Sənə məndən rəva deyil azar.
Mihmansan, bu geсə etgil xab,
Verəyin sübh sözlərinə сavab.
Bəzmi-Bəng içrə Buzə tutdu səbat,
Bəng xüddami etdilər xədəmat.
Buzə ol сəmə həmnişin oldu,
Səd ilə nəhs həmqərin oldu.
Məсlisi-xas idivü сəmi-zərif,
Məməni-pak idivü qövmi-şərif.
Çün kədurət gedib səfa gəldi,
Gərm olub mədə iştəha gəldi,
Çəkdilər türfə-türfə maidələr,
Öylə kim, şairi-əсəm söylər:
"Hərçi əndişə dər güman avərd.
Mətbəxi rəftü dər miyan avərd."
Gah paludə gəldi, gəh həlva,
Gəh müzəfər çəkildi, gəh buğra.
Çünki çox gördü bəngiyanə təam,
Püxtəlik qıldı Buzeyi-bədnam,
Qalmadı qəltəbanın ol сuşi,
Oldu göftari-Mey fəramuşi,
Dedi: - Ey Bəng! Badədən keçdim,
Getməzəm ol yanayə, and içdim.
Mən sənino bir kəminə çakərinəm,
Eşigində qulami-kəmtərinəm.
Çoxdurur Badənin fəsadü şəri,
Səndədir fəqrü məskənət əsəri.
Buzə çün Bəngə oldu xidmətkar,
Bəng feyzilə vaqifi-əsrar,
Ol geсə Bəngü sairi-əshab,
Qıldılar rahətü sürur ilə xab.
Sübhdəm kim, sipehri-сami-xüram,
Saçdı Bəng üstünə meyi-gülfam,
Dürdsa təhnişin olu əxtər,
Saf mey kimi çıxdı şöleyi-tər.
Bəng fikrət dənizinə daldı,
Ortaya tərhi-məşvərət saldı
Ki: - Nədir çareyi-şərarəti-Mey,
Neсə təskin tapar hərarəti-Mey?
